تحلیلی بر تاثیرات اقتصادی و کالبدی بازارچه های مرزی در توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: بازارچه مرزی اینچه برون)

مناطق مرزی از نقاط استراتژیک کشور بعلت ناتوانی های بالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نازل بودن درآمد، بعنوان نواحی توسعه نیافته شناخته می شوند. منطقه ترکمن صحرا از مناطق مرزی، به منظور رفع محرومیت و ایجاد اشتغال برای مرزنشینان با ایجاد بازارچه مرزی اینچه برون گامی اساسی برای توسعه پایدار این منطقه برداشته است. با عنایت به اینکه چند سالی از راه اندازی این بازارچه می گذرد و با توجه به اهداف اولیه از ایجاد این بازارچه، پیامدهای آن بر روی نواحی روستایی بطور دقیق مطالعه نشده است. لذا تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که ایجاد و توسعه بازارچه مرزی اینچه برون باعث بهبود شاخص های اقتصادی و تغییرات کالبدی در نواحی روستایی پیرامون گردیده است؟

مبادلات تجاری مرزی یکی از شاخص های اصلی در برقراری ارتباط بین کشورهای همسایه و امرار معاش مردم مرزنشین و باعث بهبود زندگی ساکنین نقاط مرزی می شود. هر اقدامی در راستای توسعه مناطق مرزی باید بهبود وضعیت درآمد روستاییان فقیر را هدف قرار دهد تا بهبود این شاخص بتواند زمینه ارتقاء سایر شاخص های اقتصادی و اجتماعی شود. یکی از سیاست های موفق دولت در دو دهه اخیر ایجاد بازارچه های مرزی بوده است و این بازارچه ها نه تنها در ابعاد ملی و منطقه ای اثرات مثبت، بلکه در سطح محلی نیز اثر گذاری شایان توجهی را داشته و دگرگونی جدی در ابعاد اقتصادی و اجتماعی ایجاد نموده و باعث افزایش رضایت در زندگی، تمایل به ماندن در روستا و کاهش مهاجرت، باسوادی، مهارت ها و تمایل سرمایه گذاری در بعد اجتماعی و افزایش رضایت از درآمد، مسافرت، سطح برخورداری از امکانات زندگی و کیفیت منزل در بعد اقتصادی مهمترین تغییرات حاصله در خانوارهای روستایی مرتبط با بازارچه است.

اینچه برون محدوده ای مرزی در استان گلستان و در تقسیمات کشوری به رغم نزدیکی به شهرستان آق قلا متعلق به شهرستان گنبدکاووس است. تحقیق حاضر به لحاظ ماهیت کاربردی و به روش توصیفی - تحلیلی می باشد. . برای بررسی فرضیه ها، اقدام به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفته است. تعداد 383 پرسشنامه (با استفاده از فرمول کوکران) تکمیل و برای انجام تجزیه و تحلیل های آماری وارد نرم افزار SPSS گردید که این تعداد نمونه با توجه به پراکندگی روستا ها در محدوده مورد مطالعه بصورت تصادفی سیستماتیک طبقه بندی شده بین روستا ها و جامعه آماری مورد نظر تقسیم شده است. میزان آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه برابر با 82/0 محاسبه شده است. با توجه به فرضیه اول که به مبحث کالبدی روستاها اختصاص یافته، ابتدا از طریق آزمون های ناپارامتریک فریدمن و کای اسکوئر به سنجش میزان تغییر از منظر روستاییان پرداخته و در راستای مقایسه شرایط کالبدی کنونی با شرایط پیش از توسعه بازارچه از طریق آزمون ویل کاکسون به بررسی این مقوله اقدام و در نهایت در راستای مشخص نمودن میزان و نحوه اثرگذاری بازارچه مرزی بر کالبد روستایی از طریق رگرسیون خطی پرداخته شد که تصویر واضحی از نتیجه فرضیه پژوهش را ارائه دهد. در راستای فرضیه دوم پژوهش یعنی مولفه های اقتصادی روستاییان، برای بررسی این فرضیه ابتدا از طریق آزمون توزیع نرمال به سنجش نرمال بودن، سپس از طریق آزمون پارامتریک تی تک نمونه ای، به سنجش میزان بهبود شاخص های اقتصادی روستاییان بعلت توسعه بازارچه مرزی اقدام و در نهایت برای سنجش میزان رضایت روستاییان از توسعه بازارچه مزری متناسب با انتظارات و عملکرد بازارچه از طریق مدل HOLSAT به سنجش موضوع پرداخته می شود.

یافته ها بیانگر معنادار بودن تمامی مولفه ها تا سطح 99 درصد بوده و توسعه بازارچه مرزی توانسته موجب بهبود کالبدی روستاها گردد. مقدار اثرگذاری با توجه به میزان کای اسکوئر اختصاص یافته به هر مولفه، متفاوت است بیشترین به مولفه اثرگذاری وجود بازارچه مرزی بر کیفیت مساکن تازه ساز روستایی و کمترین به تاثیر توسعه بازارچه مرزی بر امکانات و زیرساخت های روستایی اختصاص یافته است. می توان نتیجه گرفت میزان اثرگذاری بازارچه مرزی بر معیار های کالبدی مورد سنجش روستاهای پیرامونی بسیار بالا بوده است. نتایج حاصل از رگرسیون خطی حاکی از این است که این اثرگذاری بصورت مستقیم بوده و به وجود آمدن این نوع از بازارچه در منطقه توانسته، بصورت مستقیم بر ویژگی های کالبدی منطقه تاثیرگذار باشد. همچنین توسعه بازارچه مرزی با بهبود شاخص های اقتصادی و رضایت خانوارهای روستایی ارتباط معناداری وجود دارد که با توجه به یافته های آزمون تی تک نمونه ای میزان اهمیت تاثیرگذاری این بازارچه بسیار بالا بوده، بطوری که بر روی بیشتر مولفه های مورد سنجش بشدت اثر گذار بوده است. تنها مولفه تاثیر بازارچه مرزی در کاهش میزان افراد بیکار در جوامع روستایی عدم معناداری را نشان می¬ دهد که از منظر روستاییان علت آن در عدم اشتغال زایی مناسب برای جوانان روستایی بخاطر کاهش رونق این بازار در چند سال اخیر و عدم وجود منطقه آزاد بوده است.

به رغم بالا بودن میزان اثرگذاری بازارچه مرزی بر روی معیارهای کالبدی می توان با برنامه ریزی های جدید و طراحی های مدرن تر، شاخص های کالبدی روستاها را ارتقاء داد. ایجاد بازارچه مرزی هم از نظر اقتصادی و هم در فرهنگ ساکنان روستایی تاثیرات مهمی داشته و تغییرات مهمی در کالبد و شیوه مدیریتی کالبدی روستاها بر جای گذاشته است. در بعد اقتصادی بالاترین سطح رضایت، مربوط به مولفه تاثیر اشتغال در بازارچه مرزی و بر وضعیت پس انداز هر خانوار روستایی بوده است کسانی که توانسته اند مغازه ای در این بازارچه برای خود تهیه کنند وضعیت اقتصادی آنها بهبود چشمگیری حاصل نموده و کمترین سطح رضایت مربوط به میزان اثرگذاری فروش مواد غذایی و مایحتاج روزانه در بازارچه بر درآمد روستاییان به علت کمبود آمد و شد شهرنشینان به این بازارچه می باشد. به منظور مشخص نمودن وضعیت انتظارات مردم محلی از مولفه های بعد اقتصادی با ماتریس مدل HOLSAT نشان می دهد که ویژگی های اقتصادی روستا تحت تاثیر بازارچه بوده است و انتظارات مردم محلی را تا حدودی برآورده و رضایت آنها را جلب نماید.