مروری کوتاه بر مطالعات شیعه پژوهان غربی درباره اندیشه کلامی مذاهب عمده شیعی و تحولات آن

مادلونگ در این مقاله مطالعات مستشرقان را در حوزه اسلام شیعی، به اختصار، مرور کرده و باورهای آغازین نادرست آنان را درباره اندیشه های شیعی گوش زد نموده است. او توضیح می دهد که چگونه با آشنایی بعدی محققان غربی با آثار فرقه شناختی مهم تر و آثار اصلی خود شیعیان، آن باورهای آغازین دچار تحول گردیدند. در قلمرو امامیه و حتی زیدیه مادلونگ بر این خطای غربیان شیعه پژوه در اوائل قرن بیستم انگشت نهاده است که به تصور آنان اندیشه شیعی، جز در موضوع امامت، برگرفته از کلام معتزلی است. با وصف این، برپایه تحقیقات تازه تر غربی، کلام زیدی نخستین آشکارا ضد معتزلی بود و با دست یاب شدن متون نحله نگارانه ای مثل مقالات الاسلامیین، اسناد متقنی مبنی بر تعارض جدی میان محققان امامی و معتزلی در مباحث کلامی اولیه قرن دوم فراهم آمد. از نظر مادلونگ، کلام اسماعیلی نیز باید به عنوان یک تحول اصالتا اسلامی از اندیشه دینی امامیه در عصر امام صادق دیده شود. اکنون، روشن شده است که انگیزه اسماعیلیه تماما در تبلیغ و تعلیم قرآن و سنت ریشه داشت، اگرچه از خاستگاه هایش در قرن سوم فاصله گرفته است.