سرماج «دکان»: محل گردهمایی پادشاهان جهان

در زیر بافت کهنه ی روستای سرماج حسین خانی، بقایایی از مجموعه بناهای سنگی قرار دارد که متاسفانه به علت ساخت وسازهای بی رویه دهه های اخیر، کاملا مدفون شده و تنها در بعضی جاها بخش هایی از دیوارهای آن قابل مشاهده است. بررسی عکس های هوایی، مطالعات زمین ریختی محیط و بررسی بخش های باقی مانده بنا نشان می دهد بنای تاریخی سرماج دارای پلان تقریبا مربعی به درازی 50/295 متر و پهنای 288 متر است که بر فراز یک تپه ی طبیعی برپاشده که پیرامون آن را خندقی احاطه کرده است. بلندی این تپه نسبت به زمین های اطراف در حدود 22 متر است. نوشته ی حاضر، در پی پاسخ به این پرسش ها است: مجموعه ی سرماج توسط چه حاکمانی ساخته شده و روند شکل گیری بناهای آن چگونه بوده است؟ علل و انگیزه ساخت مجموعه و کاربری احتمالی آن چه بوده است؟ مجموعه ی سرماج در بافت سیاسی دوره ی ساسانی و سده های نخستین اسلامی دارای چه جایگاهی بوده است؟ در این مقاله سعی شده است با استفاده از روش های تحقیق تاریخی و توصیفی-تحلیلی ابتدا به توصیف فنی ساختار معماری مجموعه بناهای سرماج پرداخته شود؛ سپس بر پایه ی متون تاریخی معتبر، سنجش های معماری و مدارک کتیبه ای علل و انگیزه ی برپایی بناها، زمان ساخت و کاربری احتمالی آن ها مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. نتابیج حاصل از این پژوهش نشان می دهد بنای سرماج در اواخر دوره ی ساسانی و در زمان حکومت خسرو دوم (628-590 م.) ساخته شده و احتمالا بقایای همان صفه ای است که جغرافی نویسان عرب از آن به عنوان «دکان» یادکرده اند. در «دکان پادشاهان جهان» ازجمله «فغفور» پادشاه چین، «خاقان» پادشاه ترک، «داهر» پادشاه هند و «قیصر» پادشاه روم در پیشگاه خسروپرویز گرد هم می آمدند. هم چنین شواهد تاریخی و سنگ نوشته های کوفی مشجر به دست آمده از این محوطه نشان می دهد که حسنویه ها در روستای کنونی سرماج، دژ مستحکم و استواری ساخته که برای حدود یک سده مرکز حکومت خاندان حسنویه از کردهای برزیکانی بوده است. این خاندان نقش مهمی در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در اواخر سده ی چهارم و اوایل سده ی پنجم هجری قمری ایفا کرده اند.