معیارهای سیاست گذاری اقتصادی: از اقتصاد متعارف تا اقتصاد اسلامی

موضوع اصلی این نوشتار، نقد مبانی سیاست گذاری در اقتصاد متعارف و تبیین ملاک های سیاست گذاری اقتصادی در اسلام است. به عبارتی به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که «ملاک های سیاست گذاری در اقتصاد متعارف با چه محدودیت هایی مواجه است و در مقابل اقتصاد اسلامی، چه ملاک هایی را ارائه می کند؟ و سیاست گذار مسلمان بر چه مبنایی می تواند اقدام به سیاست گذاری نماید». نشان داده ایم که اقتصاد متعارف اصرار زیادی بر تحلیل هزینه فایده به عنوان ملاک اصلی سیاست گذاری دارد و آن را معیاری جهان شمول می داند، اما بعد از نقد و بررسی آن به این نتیجه رسیده ایم که هر چند این ملاک دارای کاربردهای فراوانی است و در ظاهر بسیار منطقی است، اما محدودیت هایی دارد که از منظر اقتصاد اسلامی قابل بهبود است. با توجه به این انتقادات، به تبیین ملاک های سیاست گذاری اقتصادی در اسلام پرداخته شده است. جمع بندی از مجموع ملاک های سیاست گذاری این است که مبنای اصلی سیاست گذاری در اقتصاد اسلامی توجه به مسئله حق (Rights) می باشد و ملاک هایی مانند عدالت و کارایی ریشه در احقاق حق دارند. البته در کنار حق از رضایت عمومی نیز به عنوان ملاک دیگری بحث شده است و با استناد به آیات و روایات این موضوع نیز تبیین شده است. جایگاه مصلحت نیز به عنوان قاعده حاکم بر حق و رضایت عمومی تبیین شده است. در نهایت با تکیه بر ملاک های مورد نظر، نشان داده شده است که رویکرد هزینه فایده در شرایطی خاص می تواند قابل توجیه باشد و محدودیت های تحلیلی هزینه فایده در اقتصاد رفاه را نداشته باشد. ملاک و شروط سیاست گذار مسلمان نیز از همین منظر تبیین شده است.