ارزیابی زراعی – بوم شناختی اراضی شهرستان گنبدکاوس جهت کشت گندم دیم با استفاده از تحلیل های مکانی GIS

گندم در سطح وسیعی از اراضی کشاورزی دنیا تحت نظام های مختلف زراعی کشت می شود. حدود 66 درصد از سطح زیر کشت گندم در ایران به صورت دیم می باشد. برآوردهای موجود نشان می دهد که نیاز ایران به گندم تا سال 1400 از مرز 20 میلیون تن در سال خواهد گذشت. تعیین تناسب اراضی برای یک گیاه خاص مانند گندم نیازمند در نظر گرفتن بسیاری از متغیرهاست. ارزیابی متغیرهای محیطی و درک محدودیت های فیزیکی می تواند به تعیین مناطق مستعد کشاورزی کمک کند. ویژگی های توپوگرافی، شرایط اقلیمی و کیفیت خاک یک منطقه مهمترین متغیرهای تاثیرگذار در ارزیابی تناسب اراضی هستند. هدف از این مطالعه ارزیابی زراعی – بوم شناختی اراضی کشاورزی شهرستان گنبدکاوس جهت کشت گندم دیم با استفاده از قابلیت ها و تحلیل های مکانی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) می باشد. برای این کار ابتدا نیازهای زراعی – بوم شناختی گیاه گندم با استفاده از منابع علمی تعیین گردید. سپس براساس آن، نقشه های موضوعی مورد نیاز تهیه شدند. متغیرهای محیطی مورد مطالعه دمای متوسط سالانه، دمای کمینه سالانه، دمای بیشینه سالانه، دمای مطلوب جوانه زنی، دمای مطلوب سبنله دهی، دمای مطلوب پر شدن دانه، متوسط تشعشع، بارش سالانه، بارش پاییزه، بارش بهاره، بارش اردیبهشت ماه، درصد شیب، ارتفاع از سطح دریا، جهات شیب، ماده آلی، شوری وpH می باشد. پس از تهیه این لایه ها، کار طبقه بندی و رتبه بندی هر لایه در چهار طبقه (بسیار مستعد، مستعد، نیمه مستعد و غیر مستعد) صورت گرفت. از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای تعیین وزن معیارها از طریق تجزیه و تحلیل پرسشنامه های AHPاستفاده شد. در پایان بوسیله روش هم پوشانی وزنی در محیط GIS، نقشه تناسب اراضی در 4 پهنه تولید شد. در این مطالعه مشخص گردید که به ترتیب 20/9 و 73/24 درصد از زمین های کشاورزی شهرستان گنبدکاوس جهت تولید گندم در پهنه های بسیار مستعد و مستعد قرار می گیرند. این مناطق در بخش های جنوبی شهرستان شناسایی شدند. در این اراضی از نظر انواع متغیرهای بارش و دما، درصد شیب، ارتفاع از سطح دریا و عوامل خاکی، محدودیتی جهت کشت گندم دیم وجود ندارد. در این ارزیابی پهنه های نیمه مستعد (92/39 درصد) و غیر مستعد (15/26 درصد) به قسمت های مرکزی، شمالی و شمال شرقی شهرستان اختصاص یافت. این مناطق حداقل از نظر یک متغیر محیطی دارای محدودیت بودند. در این تحقیق مشخص شد که بیشتر اراضی کشاورزی مورد مطالعه از نظر توپوگرافی و اقلیمی شرایط مناسبی برای تولید گندم دارند و محدودیتی از این نظر وجود ندارد. از عوامل محدودکننده کشت گندم دیم در مناطق نیمه مستعد و غیر مستعد، بارش اندک سالانه و بهاره، درصد ماده آلی پایین و شوری بالای خاک را می توان نام برد.