رویکردهای نظری متفاوت به آسیب پذیری جامعه در برابر خطرات طبیعی

تاکنون، در ادبیات مربوط به آسیبپذیری جوامع در مقابل خطرات طبیعی، بر سه رویکرد یا پارادایم فکری تاکید شده است. دیدگاه نخست به خطرات طبیعی به عنوان «عمل خداوند» می نگرد و آن را یا نشانی از عقوبت خداوند در مقابل گناهان انسان میداند، یا نشانی از آخرالزمان، یا فرصتی برای تبلیغ دین و نزدیک کردن مردم به خداوند.
با وقوع زلزله لیسبون در پرتغال بود که برای نخستین بار این دیدگاه به پرسش گرفته شد و مفاهیم «طبیعت» و «نیروهای طبیعی» جایگزین مفهوم «فراطبیعت» شدند. این تحول نقطه آغاز رویکرد دوم بود که به خطرات طبیعی به عنوان «عمل طبیعت» مینگرد. این رویکرد، به زبان توبین و مونتز، تمام مسئولیت فجایع طبیعی را به فرایندهای جهان ژئوفیزیکی نسبت میدهد و ریشه مرگهای گسترده و ویرانی حاصل از فجایع را در نیروهای غلیان کرده طبیعت جستجو میکند. در این رویکرد، به فجایع طبیعی به عنوان پدیده های تصادفی (اتفاقی) نگریسته می شود که به لحاظ اخلاقی بیخاصیت و بیاثرند. این رویدادها رویدادهای اتفاقیاند که فراتر از کنترل انساناند. به طور خلاصه، تاکید بر این نکته است که طبیعت تبدیل به یک پدیده منفی و شرور شود. در پاسخ به نقصانهای این دو رویکرد، رویکرد سوم شکل گرفت که به فرایند تبدیل شدن خطر طبیعی به فاجعه به عنوان «عمل جامعه» نگاه میکند. بنا به این رویکرد، «بلایا رویدادهای اجتماعی اند»: آنها ریشه در الگوهای سکونت انسانی، فرایندهای سیاسی- اجتماعی، نظام باورهای حاکم بر جوامع و خطاهای فناورانه دارند. تاثیرات آنها نیز به طور تصادفی در جامعه توزیع نمیشود، برعکس پیامدهای این رویدادهای ویرانگر در راستای محورهایی همچون طبقه، نژاد، جنسیت و… نظم و الگو می یابد. در این مقاله، با شرح دقیق مفروضات و منطق درونی هر یک از این رویکردها، میکوشیم نشان دهیم برخورد با خطرات طبیعی نیازمند فراتر رفتن از مباحث موجود و دست یافتن به نظری های است که مسائلی از قبیل کیفیت کالبدی جامعه (اعم از ابعاد سازه ای و غیرسازه ای آن) ، مسئله نظم نهادی جامعه، مسئله مشارکت اجتماعی، مسئله باورهای فرهنگی، مسئله نظم اقتصادی و بالاخره مسئله عدالت را در کانون خود جای دهد.