بررسی کمی و کیفی اسانس توده هایی از پونه سا (Nepeta spp.) و تعیین کارآمدی اجزای اسانس در بررسی روابط درون و بین گونه ای

پونه سا (Nepeta) از بزرگ ترین جنس های تیره نعنا بوده و ایران از خواستگاه های اصلی آن است. در مورد بررسی فعالیت های زیستی متابولیت های ثانویه جنس پونه سا، گزارشات متعددی وجود دارد که نشان دهنده اهمیت این جنس است. در این پژوهش، کمیت و کیفیت اسانس 12 توده از گونه های ایرانی پونه سا، N. cataria، N. menthoides و N. crassifolia، کشت شده در منطقه غرب تهران، مطالعه شد. همچنین، کارآمدی اجزای اسانس، در بررسی روابط درون و بین گونه ها ارزیابی شد. اندام های گیاهی در مرحله گل دهی کامل، برداشت شده و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب، اسانس گیری شدند. بررسی کمی و کیفی اجزای اسانس، به ترتیب با استفاده از دستگاه های GC و GC/MS انجام شد. به منظور تعیین نقش هر یک از اجزای اسانس در تنوع درون و بین گونه ای، از روش تجزیه به مولفه های اصلی استفاده شد. بیشترین بازده اسانس به توده مرکزی از گونه N. cataria (5/2 %) تعلق گرفت. در گونه N. cataria، نپتالاکتون II (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-بتا نپتالاکتون) ، در گونه N. menthoides، دو جزء 1، 8- سینئول و نپتالاکتون II و در N. crassifolia، سه جزء نپتالاکتون I (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-آلفا نپتالاکتون) ، 1، 8- سینئول و نپتالاکتون II، ترکیب (های) غالب اسانس را تشکیل دادند. گونه های N. crassifolia و N. cataria به ترتیب از نظر میزان نپتالاکتون I و II، جایگاه های اول را به خود اختصاص دادند. از نظر میزان کل نپتالاکتون در اسانس، گونه N. cataria (1/99-8/97%) رتبه اول را داشت. همچنین، نتایج، کارآمدی اجزای اسانس در تمایز گونه ها و تعیین روابط درون و بین گونه ها را به اثبات رساند. در این پژوهش، بر اساس اجزای اسانس، گونه های N. crassifolia و N. cataria در یک گروه مجزا از گونه N. menthoides قرار گرفتند.