بررسی نقش ویژگی های فیزیکوشیمیایی خاک آبکند و عوامل زمین محیطی حوضه بالادست آن بر گسترش فرسایش آبکندی

در تحقیق حاضر برای شناخت مکانیسم شکل گیری آبکند ها در حوضه آبخیز قوری چای واقع در شمال استان اردبیل (دشت مغان) ، اقدام به ارائه مدل رگرسیونی از طریق بررسی عوامل موثر زمین محیطی و ویژگی های خاک بر رخداد فرسایش آبکندی شده است. بدین منظور از طریق بازدیدهای میدانی، تعداد 17 آبکند به طور تصادفی برای مطالعه مشخص و با ثبت موقعیت آنها به وسیله GPS، اقدام به نقشه برداری و ثبت مورفومتری آبکند های انتخابی پس از هفت واقعه بارش های موثر شد. برای بررسی تاثیر ویژگی های فیزیکی حوضه، محدوده آبخیز بالادست هر آبکند تعیین و پارامترهای فیزیکی مربوط به آن محاسبه شد. به منظور تعیین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، اقدام به نمونه برداری خاک در قسمت سر هر آبکند از دو عمق متفاوت (30-0 و 60-30 سانتی متر) شد. پس از تعیین و محاسبه عوامل زمین محیطی مربوط به حوضه بالادست آبکند ها، مشخصات مورفومتری آبکند و ویژگی ها خاک، از طریق تجزیه و تحلیل چند متغیره داده ها، مدل رگرسیونی مناسب برای توسعه طولی فرسایش آبکندی، به دست آمد. نتایج حاصل از ماتریس همبستگی بین گسترش طولی آبکند و عوامل مورد بررسی حاکی از مشارکت عوامل مربوط به ویژگی ها فیزیکی حوضه آبخیز مشرف (مساحت، محیط، طول آبراهه اصلی و عرض متوسط حوضه و شیب آبراهه اصلی) ، ویژگی های مورفومتری آبکند (میانگین سطح مقطع آبکند، سطح گسترش آبکند و میانگین عرض آبکند) و ویژگی های خاک (میانگین هندسی قطر خاکدانه ها، آهک و درصد ماده آلی) ، در شکل گیری و گسترش فرسایش آبکندی در آبخیز قوری چای موثر است. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد که گسترش طولی آبکند بیشتر تحت تاثیر مساحت پیرامون هر آبکند و درصد ماده آلی است که در نتیجه فشار بر مراتع و از دست رفتن پوشش گیاهی، باعث افزایش رواناب و تسریع در گسترش طولی آبکند ها شده است، همچنین افزایش مساحت حوضه آبخیز مشرف به آبکندها، به عنوان یکی از عوامل موثر در گسترش طولی خندق شناخته شده است که به دلیل حجم بالای رواناب ورودی به قسمت هدکت آبکندها بود و مدیریت رواناب در خندق های با حوضه آبخیز مشرف بزرگ را ضروری می کند.