حقیقت علم و رابطه ذهن و عین با تاکید بر مصنفات افضل الدین کاشانی و رساله معرفت النفس محمدحسن الهی

علم ظهور و پیدایی است در موطن نفس و حضور مدرک است نزد مدرک. انسان صرفا به هر آنچه در اوست، حقیقتا علم دارد و امری بیرونی بدان جهت که از موطن نفس غایب است، بالذات متعلق علم قرار نمی گیرد. در این تفسیر که مبتنی است بر مساوقت علم و وجود، علم منحصر است در علم حضوری و صورت‏ های علمی، بعینه صورت نفس عالم‏ اند و با او وحدتی دارند از سنخ وحدت معلول با علت. با این وصف، این صور ت‏ ها انشای نفس انسان‏اند و لذا عالمی که آدمی ظرف وجود اوست، در همه وسعت و جزئیات و کلیاتش به انشای نفس موجود است. افضل‏الدین کاشانی و محمدحسن الهی طباطباییŠ با چنین تفسیری از حقیقت علم و بیان رابطه آن با عین، علاوه بر ارائه پاسخ‏ هایی به پرسش‏ های معرفت شناختی، راه را برای تبیینی از معجزات و خوارق عادات هم باز نموده‏ اند.