ذهنیت گرایی از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی

در این مقاله سعی شده است با روش توصیفی تحلیلی دیدگاه قاضی عبدالجبار در مورد مناقشه معرفتی ذهنیت‎گرایی در سه حیطه متافیزیکی (هویات خارجی) ، ارزش های اخلاقی و ارزش های زیباشناختی بیان شود. هرچند تا کنون پژوهش‎‏هایی درباره عینیت یا ذهنیت ارزش‎های اخلاقی از دیدگاه عبدالجبار انجام شده، اما کار مستقلی که به بررسی ذهنیت‎گرایی در هر سه حیطه پرداخته باشد، صورت نگرفته است. از دیدگاه عبدالجبار پذیرش ذهنیت‎گرایی متافیزیکی مستلزم تناقض است و او با دلایل متعدد سعی در ابطال این دیدگاه دارد. در حیطه اخلاق نیز عبدالجبار با ارائه نظریه‏ای به نام وجوه، ارزش‏های اخلاقی را عینی دانسته و در رد ذهنیت‎گرایی و همچنین قراردادگرایی در اخلاق دلایلی اقامه می‏کند؛ اما در ارزش‏های زیباشناختی عبدالجبار جانب ذهنیت‎گرایی را گرفته و این ارزش‏ها را وابسته به فاعل شناسا می داند؛ البته در این قسمت وی بیشتر به توصیف دیدگاهش پرداخته و دلایل چندانی برای دیدگاهش اقامه نمی‏کند.