بررسی مفهوم «مردم» در آیینه قانون اساسی مشروطه ایران و عثمانی

با تدوین قانون اساسی مشروطه در ایران و عثمانی، مفهوم «مردم» نیز جلوه مدرنی یافت. این رخداد نقطه عطفی در آگاهی مردم (متعلق به این دو بستر سیاسی) به حقوق خود و نقشی که در تعیین سرنوشت سیاسی داشتند، بود. طبق اصول قانون اساسی، مردم از یک رشته حقوق فردی و اساسی برخوردار شدند که پیش از این سابقه نداشت. در این پژوهش با روش تطبیقی و با تکیه بر واکاوی متن قانون اساسی، نخست، جایگاه مفهوم ملت و سپس وجوه اشتراک و تمایز نخستین تجربه قانون اساسی در ایران و عثمانی بررسی می شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد که هم در ایران و هم عثمانی، قانون اساسی، فصل متمایزی در زمینه حقوق اساسی مردم گشود. با این حال، در قانون اساسی ایران، مردم دست کم بر روی کاغذ، به عنوان پشتوانه و منشا مشروعیت نهاد قدرت معرفی شدند و سلطنت به مثابه امری نشئت گرفته از خواسته آن ها تلقی شد. اما در عثمانی با اینکه حقوق فردی معینی برای اتباع درنظر گرفته شد، در مقایسه با قانون اساسی ایران، دامنه حقوق مردم به حقوق اساسی از این دست تسری پیدا نکرد. وانگهی، مفهوم عثمانی گرایی سبب شد تا تاکید بر حقوق مردم در این قانون، تابعی از تلاش عثمانی برای عبور از بحران تنوع قومی دینی باشد.