مفهوم حکومت قانون از دیدگاه میرزا ملکم خان ناظم الدوله

مقاله حاضر به بحث درباره مفهوم حکومت قانون از نظر میرزاملکم خان ناظم الدوله می پردازد. با اینکه درباره زندگی، روزنامه و آثار او کتاب ها و مقالات زیادی نوشته شده، لیکن تاکنون به این پرسش اصلی پاسخ داده نشده است که آیا ملکم خان به ماهیت، مبانی حقوقی و الزامات سیاسی حکومت قانون نظیر حقوق اساسی و تفکیک قوا آگاهی داشت یا خیر؟ تاکنون گفته شده او و برخی دیگر از روشنفکران عصر قاجار تحت تاثیر اندیشه های دوره روشنگری فرانسه قرار داشته اند. فرضیه مقاله حاضر این است که چنین چیزی وجود خارجی نداشته است، برای تبیین موضوع یکی از مهم ترین منابع آن عصر یعنی روح القوانین معیار قرار داده شده، تا معلوم شود برخلاف اصحاب دوره روشنگری که مبانی فلسفی، حقوقی و سیاسی مشخصی برای نظریات خویش داشته اند، روشنفکرانی مثل میرزاملکم خان بنیاد فکری استواری در زمینه ارائه نظریه حکومت قانون ارائه نداده اند. روش تحقیق این مقاله مبتنی بر تحلیل گفتار (Analyze of Discourse) و بررسی تطبیقی اندیشه های منتسکیو و ملکم خان است تا نشان داده شود اندیشه حکومت قانون در نزد این دو تفاوت ماهوی با یکدیگر داشته اند و ملکم خان به الزامات فلسفی و مبانی سیاسی نظریه حکومت قانون آگاهی نداشته است.