تحلیلی ساخت محور از ترکیبات نام اندام «دل» در زبان فارسی

هدف پژوهش حاضر بررسی ساخت ترکیبات نام اندام «دل» به عنوان یکی از نام اندام های فعال زبان فارسی است که در چارچوب صرف ساختی بوی (2010) به تحلیل الگوی واژه سازی ]دل- [X می پردازد و می کوشد تنوعات معنایی، عمومی ترین طرحواره ساختی ناظر بر عملکرد این الگوی واژه سازی، انشعابات حاصل و نیز ساختار سلسله مراتبی آن را در واژگان گویشوران فارسی مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده ها شامل 71 واژه مرکب است که از جستجو در فرهنگ بزرگ سخن، فرهنگ زانسو، پیکره بیجن خان و جستجوگر گوگل استخراج شده اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که یک طرحوار ساختی عمومی و سه زیرطرحواره فرعی، ناظر بر این ساخت هستند و مفهوم «ویژگی متمایزکننده هستار مرتبط با معنای دل و X» ، انتزاعی ترین همبستگی صورت و معنای ناظر بر این ساخت است که از تمام محصولات آن برداشت می شود. این مطلب متضمن این است که الگوی واژه سازی] دل-[X از اساس ساختی صفت ساز (ویژگی ساز) و چندمنظوره است و کاربرد برخی محصولات آن در مقوله اسم به واسطه فرآیند تبدیل میسر شده و رخداد چنین تبدیلی نتیجه فعال شدن سازوکار مفهومی مجاز است. به سخن دیگر، چندمعنایی که در اینجا با آن روبرو هستیم نه در سطح واژه های عینی بلکه در سطح ساخت ها و طرحواره های انتزاعی قابل تبیین است.