کاربرد رویکرد ترکیبی تصمیم گیری چندشاخصه برای مدیریت جنگل های هیرکانی

امروزه پدیده تخریب جنگل ها به عنوان یکی از موضوعات پراهمیت در مدیریت جنگل ها، توجه جدی محققان را به خود جلب کرده است. تاکنون تلاش های زیادی برای شناسایی عوامل تخریب جنگل ها انجام شده و راهکارهای اجرایی موثری برای کاهش آن پیشنهاد شده است. این پژوهش با هدف شناسایی و رتبه بندی عوامل تخریب جنگل های هیرکانی در شمال ایران انجام شده است. نتایج این پژوهش می تواند مبنایی برای درک شرایط پیش روی مدیریت جنگل های هیرکانی باشد و به مدیران کمک می کند تا برنامه ریزی دقیق تری داشته باشند. در این پژوهش برای شناسایی و رتبه بندی عوامل تخریب از تصمیم گیری گروهی استفاده شد. بدین منظور دو نوع پرسش نامه طراحی شد. به کمک پرسش نامه ی اول معیارهای موثر بر تخریب جنگل های هیرکانی شناسایی شد. پرسش نامه دوم باهدف مقایسه های زوجی تهیه شد. سپس به کمک روش های AHP،TOPSIS ، ELECTRE III و SAW از اطلاعات به دست آمده از پرسش نامه ی دوم برای رتبه بندی عوامل تخریب استفاده شد. در آخر برای رسیدن به رتبه بندی دقیق، به کمک روش های ادغامی، رتبه بندی نهایی انجام شد. نتایج نشان داد وزن عوامل تخریب انسانی بسیار بیشتر از وزن عوامل تخریب طبیعی است. این نکته نشان می دهد درصد زیادی از تخریب جنگل های هیرکانی حاصل مدیریت نادرست این جنگل ها است و می توان بسیاری از عوامل تخریب انسانی را متوقف یا تعدیل کرد. عوامل تخریب طبیعی کمتر تحت کنترل هستند ولی آثار آن را می توان تعدیل کرد. در مورد عوامل تخریب انسانی برداشت غیرمجاز چوب صنعتی، تعرض به عرصه های جنگلی، حضور دام در جنگل و برداشت چوب در قالب طرح مهم ترین عوامل تخریب انسانی بودند. پس از این عوامل، برداشت چوب برای تامین سوخت، آتش سوزی عمدی یا اشتباهی، جایگزینی زودهنگام مدیریت ها، بهره برداری غیراصولی از جنگل و فعالیت های عمرانی (جاده سازی) عوامل تخریب جنگل های هیرکانی بودند. مهم ترین عوامل تخریب طبیعی به ترتیب خشک سالی، آفات و آتش سوزی طبیعی بودند. در هر چهار روش رتبه بندی AHP، TOPSIS، ELECTRE III و SAW رتبه های اول تا چهارم به ترتیب به تعرض به عرصه های جنگلی، حضور دام در جنگل، برداشت غیرمجاز چوب از جنگل و برداشت چوب برای تامین سوخت اختصاص داشت. این موضوع نشان می دهد رتبه بندی این عوامل از پایداری بالایی برخوردار است و درمجموع فاصله وزنی این عوامل نسبت به عوامل بعدی زیاد بود که نشان از شدت تاثیر این عوامل بر تخریب جنگل های هیرکانی دارد. نتایج این تحقیق نشان داد، موفقیت در طرح های حفاظت از جنگل های هیرکانی وابسته به همکاری های همه جانبه جوامع بومی است؛ زیرا بسیاری از تهدیدهای زیست محیطیو تخریب جنگل ها نتیجه فعالیت های انسانی است و موفقیت در بسیاری از طرح های منابع طبیعی و زیست محیطی در گرو در نظر گرفتن جنبه های اقتصادی و اجتماعی مرتبط با جامعه بومی ساکن در منطقه است.