نقد و تجزیه و تحلیل دوره بندی و گاه شناسی فلات مرکزی ایران با تاکید بر هزاره چهارم قبل از میلاد

موضوع اصلی دوره بندی و گاه شناسی باستان شناختی، مساله ی شاخصه های زمانی و مکانی مجموعه های مواد فرهنگی ست. بر همین اساس، اجزاء سازنده ی محوطه های باستانی به عنوان مواد بنیادین مقایسه ی تشابهات فرهنگی، از اهمیت بالایی برخوردارند؛ و هرگونه خطایی در تشخیص شاخص بودن آن ها، انعکاس مستقیمی در الگویابی های گسترده تر مکانی و زمانی خواهد داشت. با وجود کمیت نسبتا خوب فعالیت های باستان شناختی مرکز فلات ایران در دهه های اخیر، گاه نگاری ها و دوره بندی های صورت گرفته برای پیش ازتاریخ منطقه که عموما متکی بر تقسیم بندی بیش از هشتاد ساله ی سیلک کاشان هستند، تغییر چندانی نکرده اند؛ در حالی که بعضا معدود تلاش هایی برای اعمال اصلاحاتی در دوره بندی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران صورت گرفته، اما نتایج مطالعات اخیر، نشان دهنده ی ناتوانی آن ها در ارائه ی تصویری روشن از فرآیند تحولات فرهنگی ادوار مختلف پیش از تاریخی منطقه است. از همین رو، به نظر می رسد که تجزیه و تحلیل فرآیند تحولات گاه شناسانه ی منطقه و رویکردهای حاکم بر آن، سنجش کیفیت دوره بندی ها و تقسیمات گاه شناختی صورت گرفته و چرایی عدم تغییر تقسیمات پیشین و ناکامی تلاش های انجام شده تا به امروز، موضوعات مهمی هستند که پاسخ گویی به آن ها برای اصلاح و تغییر رویکردها و تقسیمات ارائه شده، ضروری ست. محتمل ترین گزینه آن ست که ضعف در مبانی نظری و اصول فعالیت های میدانی باستان شناسی را عامل چنین اتفاقاتی بدانیم؛ اما، نتایج تحلیل هایی که بر مبنای سنجش فرآیند تحول فعالیت های پژوهشی طولانی مدت منطقه، در مقایسه با تحولات تعاریف و رویکردهای نظری و عملی باستان شناسی اروپا و آمریکا به دست آمده اند، نشان دهنده ی آن ست که این عدم موفقیت، علاوه بر موارد فوق، به واسطه ی بی توجهی به رویدادهای فرهنگی کوتاه مدت و برداشت های ضعیف و انعطاف ناپذیر هنجاری از مفهوم فرهنگ، حاصل آمده اند؛ چرا که در طول قرن گذشته، به واسطه ی حصول تغییرات بسیار در تعریف مفاهیم تغییر فرهنگی، گاه شناسی و دوره بندی، مطالعات باستان شناختی به سود به رسمیت شناخته شدن تمایزات درون منطقه ای و محوطه ای، و معیارهای زمانی کوتاه مدت تر، از تعاریف انعطاف ناپذیر هنجاری فاصله گرفته؛ و با پذیرش سیالیت مرزهای فرهنگی در ابعاد زمانی و مکانی آن، بر دقت نظر خود در تشخیص و تمییز فرآیندهای فرهنگی افزوده اند. در این میان تداوم مطالعات کاوش هایی نظیر میمون آباد نیز، منجر به آشکار شدن خطاهای فراوانی در گاه شناسی و فرآیند تحولات درون منطقه ای شده که تاکید مجددی بر ضرورت بازبینی مطالعات و تقسیم بندی های گذشته ی پیش ازتاریخ فلات مرکزی ایران دارد.