ارزیابی رابطه بین عملکرد دانه و درصد روغن با برخی از صفات مهم زراعی در کنجد به وسیله تجزیه علیت و تجزیه به مولفه های اصلی

جهت مشخص کردن روابط بین عملکرد دانه و درصد روغن با برخی از صفات مهم زراعی و پیدا کردن اثرات مستقیم و غیر مستقیم آنها روی عملکرد دانه و درصد روغن و نیز انتخاب بهترین ارقام از نظر صفات مختلف، 91 ژنوتیپ کنجد در یک طرح آگمنت در موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج در سال 1395 مطالعه شدند. در این مطالعه 17 صفت کمی از جمله تعداد روز از جوانه زنی تا شروع گلدهی، تعداد روز از جوانه زنی تا شروع رسیدگی، ارتفاع اولین کپسول از سطح زمین، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد کپسول در شاخه های فرعی، تعداد کپسول در شاخه اصلی، تعداد کپسول های یک بوته، تعداد دانه در یک کپسول، وزن دانه یک کپسول، وزن صد دانه، وزن یک کپسول، طول کپسول، قطر کپسول، درصد روغن، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفت. ضرایب همبستگی ساده محاسبه گردید و معلوم شد که تعداد کپسول ها در گیاه، تعداد کپسول در شاخه های فرعی، عملکرد بیولوژیک، تعداد کپسول در شاخه اصلی و ارتفاع گیاه بالاترین ضرایب همبستگی را با عملکرد دانه دارا هستند. همچنین وزن صد دانه، عملکرد دانه تک بوته، تعداد کپسول در شاخه اصلی، تعداد کپسول در تک بوته و وزن دانه های یک کپسول بالاترین همبستگی را با درصد روغن داشتند. تجزیه علیت نشان داد که تعداد کپسول ها در بوته، تعداد کپسول ها در شاخه فرعی، عملکرد بیولوژیک و طول کپسول بیشترین اثر مستقیم مثبت را روی عملکرد دانه دارا بودند و پیشنهاد می شود که به عنوان شاخص های انتخاب برای پیشرفت عملکرد دانه به کار روند. همچنین وزن دانه های یک کپسول، طول کپسول، عملکرد دانه و تعداد کپسول در شاخه اصلی به ترتیب دارای بالاترین اثرات مستقیم مثبت روی درصد روغن دانه بودند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که 6 مولفه مجموعا 77/82 درصد از تغییرات داده ها را توجیه کردند. از لحاظ عملکرد به ترتیب ژنوتیپ های Lao hong zhi ma، Black c-2-c، Dulce 101/87 و Bukbak دارای بالاترین عملکرد دانه در بین ژنوتیپ های مورد بررسی در بای پلات حاصل از مولفه اول و دوم بودند. ژنوتیپ شماره 79 با نام White c323-2 دارای عملکرد نسبی خوب و همچنین مقدار روغن دانه نسبتا خوب است. علاوه بر این، ژنوتیپ های شماره 79 و 51، با نام های White c323-2 و Local 123 دارای عملکرد نسبی خوب و نیز نسبتا زودرس است. در نهایت، ژنوتیپ شماره 49 با نام Lao hong zhi ma، دارای عملکرد نسبی بالا و تعداد دانه در هر کپسول بالا می باشد. با توجه به نتایج می توان نتیجه گیری کرد که در اصلاح برای هر مولفه باید به صفات مرتبط با آن مولفه توجه شود به این دلیل که ژن یا ژن هایی که تعداد کپسول در یک بوته را کنترل می کنند، وزن یک بوته، وزن یک کپسول و صفات دیگر معنی دار در این مولفه را نیز به احتمال خیلی زیاد کنترل می کنند و مولفه یا ژنی که این صفات را کنترل می کند، مولفه یا ژن مشترک می باشد.