آشکارسازی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی با استفاده از سنجه های بوم شناسی منظر (مطالعه موردی: منطقه ارسباران، سالهای 1369-1393)

یکی از پیش شرط های اصلی برای استفاده صحیح از زمین، اطلاع از الگوی کاربری اراضی و دانستن تغییرات هر کدام از کاربری ها در طول زمان است. روش های متعددی در این راستا توسعه یافته است. یکی از این روش ها استفاده از سنجه های سیمای سرزمین می باشد. استفاده از این سنجه ها جهت تحلیل تغییرات کاربری، اساسا بر این اصل استوار است که این سنجه ها توانایی نمایش کمی تغییرات عملکردهای سرزمین را دارند. با توجه به جایگاه ویژه اکولوژیکی زیست کره ارسباران و تغییرات به نسبت زیاد صورت گرفته در استفاده از زمین، ضرورت دارد که تغییرات منظر آن مورد پایش قرار گیرد. در نتیجه هدف اصلی این مطالعه بررسی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی منطقه ارسباران با استفاده از سنجه های بوم شناسی منظر می باشد. در گام اول نقشه های کاربری اراضی با استفاده از تصاویر سنجنده های OLI، ETM+ و TM ماهواره لندست برای سال های 1393، 1381 و 1369 در کاربری های کشاورزی، مرتع، جنگل کم تراکم، جنگل متراکم، مسکونی، بدون پوشش و آب تهیه شدند. سنجه های مختلف شامل: مساحت هر کلاس، درصد از سیمای سرزمین، تعداد لکه ها، شاخص بزرگترین لکه، شاخص میانگین شکل، میانگین فاصله اقلیدسی، پراکندگی و مجاورت، شاخص تکه تکه شدگی و شاخص تنوع شانون بر روی نقشه های کاربری مقاطع زمانی محاسبه و تحلیل و همچنین میزان تغییرات هر کاربری به دیگر کاربری ها، محاسبه شدند. نتایج محاسبه سنجه های های مساحت کل، درصد از سیمای سرزمین و تعداد لکه ها نشان دهنده تخریب پوشش جنگلی و افزایش سطح اراضی بدون پوشش و مناطق مسکونی در منطقه بود. کاهش شاخص بزگترین لکه و افزایش شاخص های فاصله اقلیدسی، مجاو��ت و پراکندگی و تکه تکه شدگی برای پوشش جنگلی در طول مدت مطالعه نشان دهنده تخریب و از هم گسستگی این اراضی است. در سطح سرزمین تعداد لکه ها در طول زمان افزایش یافته است که نشان دهنده شدت زیاد تغییرات منفی و تخریبی در دوره های زمانی این مطالعه است. همچنین شاخص تنوع شانون تائید کننده افزایش تنوع لکه ها در منظر منطقه در اثر افزایش لکه ها و تغییرات صورت گرفته در کاربری هاست. بررسی میزان سهم هر یک از کاربری ها در تغییرات سایر کاربری ها نشان داد که، پوشش مرتع بیشترین سهم را در کاهش سطح جنگل های کم تراکم داشته است به طوری که 815 و 1219 هکتار از سطح این اراضی به ترتیب در دوره های اول و دوم به مرتع تبدیل شده است. نتایج محاسبه سنجه مساحت کل و آشکارسازی تغییرات سطح نشان داد که تغییرات در دوره دوم (1393-1381) شدیدتر از دوره اول (1381-1369) صورت گرفته است. بر اساس نتایج می توان عنوان کرد در منطقه ارسبارن در گذر زمان، منظر منطقه کاملا تکه تکه شده و با توجه به گسترش مناطق مسکونی و گسستگی اراضی جنگلی و مرتعی، اکوسیستم منطقه تخریب شده است. همچنین با در نظر گرفتن تنوع مکانی کاربری ها و پراکندگی آن ها در سطح سیمای سرزمین امکان تشدید تخریب و تغییر کاربری اراضی در آینده وجود دارد. بر همین اساس لزوم تدوین برنامه مناسب برای جلوگیری از تغییرات ناخواسته در سیمای سرزمین منطقه و حفظ پیوستگی مکانی آن الزامی دیده می شود، دخالت های پیش رو باید بر اساس اصول توسعه پایدار و در نظر گرفتن ارزیابی توان سیمای سرزمین و استفاده درست از منابع برنامه ریزی شود.