از ترجمه تا تالیف (مقایسه ساختاری محتوایی دو ترجمه کتاب عوارف المعارف)

فن ترجمه در بنای فرهنگ های بشری تاثیری غیر قابل انکار داشته است، تا بدان جا که برخی ترجمه را عامل اصلی رنسانس اسلامی در سده چهارم و رنسانس اروپایی در سده شانزدهم می دانند. بدون تردید ترجمه در شکل گیری و رشد و بالش نثر عرفانی در زبان فارسی سخت موثر بوده است؛ به ویژه در تالیف و تدوین متون متمکن نثر عرفانی که با ترجمه شرح التعرف آغاز شد. چند متن متمکن و سازمانی هستند که پیوسته مورد عنایت صوفیان بوده اند. همین اقبال بدان ها موجب شده که دو نوع ترجمه کاملا آزاد و فرآوری شده در حد تالیف از آن ها انجام پذیرد. یکی از آن ها رساله قشیریه است و دیگری کتاب عوارف المعارف سهروردی است که از همان زمان حیات نویسنده سخت مورد اقبال قرار گرفته و چندین ترجمه و تعلیقه بر آن نوشته شده است. در مقال حاضر به معرفی و مقایسه دو ترجمه مهم که یکی ترجمه ای نسبتا آزاد است، لیک اگر از برخی کاستی ها و افزوده های آن چشم بپوشیم هم چنان وفادار به اصل عربی بوده است و آن ترجمه اسماعیل بن عبدالمومن اصفهانی است و دیگر ترجمه ای که قدما از آن در ذیل عوارف المعارف به عنوان ترجمه آن یاد کرده اند، ولی مصحح کتاب، آن را تالیفی مستقل می شمارد و آن مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه است. پس از اشارت به اهمیت فن ترجمه و انواع آن و معرفی اصل کتاب عوارف المعارف و مولف آن، و معرفی مختصر دو ترجمه مورد بحث، به مقایسه و نتیجه گیری در این باره پرداخته ایم.