تحولات نظری در سنخ شناسی سازمان های دینی

تمام اشکال دین داری در بطن «جماعت دینی» نشوونمو می یابند و «جماعت دینی» همواره برخوردار از سطحی از سازمان یافتگی است. در «جامعه شناسی دین» بررسی سازوکارهای اجتماعی مرتبط با جماعت دینی ذیل مفهوم «سازمان دینی» تعریف می شود. از دیرباز یکی از دغدغه های جامعه شناسی دین بررسی و شناخت اشکال متنوع شیوه های سازمان یافتگی جماعت های دینی است. این مقاله می کوشد با بررسی تحلیل توصیفی رویکردهای مختلف و تحولات نظری در این حوزه، «معیارهای اصلی» سنخ شناسی ها را استخراج سازد. استخراج «معیارهای اصلی» ما را با منطق این سنخ شناسی ها آشنا می کند و در ارائه سنخ شناسی های بدیل و بومی و در چارچوب سنت اسلامی کمک می کند. ازاین رو روش این تحقیق اسنادی است و هدف اصلی پژوهش شناخت سازوکارهای بنیادی سنخ شناسی های سازمان های صوفیانه در ادبیات نظری موجود است. برای این منظور ادبیات موجود را ذیل دو رویکرد کلی مورد بررسی قرار دادیم: الف) رویکرد صوری به سنخ شناسی سازمان های دینی؛ و ب) رویکرد کمی به سنخ شناسی سازمان های دینی. رویکرد صوری عمدتا متاثر از آرای وبر است، اما رویکرد کمی در نقد رویکرد صوری طرح شده است. ضمن بررسی سنخ شناسی های گوناگون و مبانی نظری آن ها در نهایت شاهد آن هستیم که دو معیار: الف) سطح سازمان یافتگی و ب) سطح تنش با فرهنگ میزبان، از اهمیت محوری در سنخ شناسی سازمان های دینی برخوردار است.