تشخیص اصالت نسخه بر اساس صفحه آرایی، رسم الخط و اصول خوشنویسی نستعلیق در نسخه های خطی قرن دهم «لوامع» جامی

جعل نسخه های خطی از قرن نهم هجری به بعد، هم زمان با اقبال اروپاییان از سرزمین های اسلامی اوج گرفت. عده ای سودجو با مهارت کم نظیر در تقلید آثار گذشتگان، اقدام به تولید نسخه های جعلی کردند به شکلی که حتی گاه ماهرترین کارشناسان را نیز فریب دادند و به این ترتیب بسیاری از نسخه های مجعول به کتابخانه های شخصی و غیرشخصی و حتی موزه های بزرگ راه یافت. به همین دلیل تشخیص اصالت نسخه همواره یکی از مشکلات پژوهندگان و خریداران نسخ خطی بوده است. در این مقاله سعی شده است برای کشف ویژگی های برجسته صفحه آرایی، رسم الخط و خوشنویسی نستعلیق به شیوه استقرایی با استناد به نسخه های خطی لوامع جامی و سه کتاب دیگر در قرن دهم، گام هایی برداشته شود. علاقه مندان با کمک این ویژگی ها می توانند بدون تجهیزات و تنها بر اساس مشاهدات، اصالت نسخه خطی این دوره را تشخیص دهند. با توجه به نوظهور بودن خط نستعلیق در دوره مورد بحث، تغییرات مداوم اصول نوشتاری آن اجتناب ناپذیر بوده است بر همین اساس، برخی ویژگی های مستخرج، فقط در این دوره مورد توجه کاتبان بوده که به مرور زمان، رنگ باخته و تغییر و تحولی بنیادین یافته است. بنابراین می توان با استناد به این اصول و ویژگی ها، نسخه های اصیل را از مزور بازشناخت. اگرچه استادان خوشنویسی، به ویژه استادان شیوه کتابت، در ادوار مختلف برای تربیت شاگردان خود اصولی را معین کرده اند، این اصول، بیشتر در حوزه اخلاق خوشنویس محدود مانده است. در دوره متاخر نیز، بسیاری از استادان خوشنویسی به نوشتن این اصول اقدام کرده اند بی آنکه سخنی از رسم الخط و شیوه های خوشنویسی گذشتگان بیان کرده باشند.