زبان، ابزار قدرت در روزنامه های دربار دوره قاجار(با مطالعه موردی روزنامه دولت علیه ایران)

اولین تجربه روزنامه نگاری ایرانی، تقلیدی تفننی از روزنامه نگاری غربی بود که از سوی دربار قاجار و با انتشار نخستین روزنامه دولتی در سال 1253ق آغاز شد. روزنامه های دولتی که حاوی مضامین بی اهمیتی چون وصف سیر و سیاحت شاه بود، به سبک منشیانه تحریر می شد و به عنوان رسانه ای برای قدرت نمایی و بیان شکوه و اقتدار نظام سلطنت به چاپ می رسید. زبان تک صدایی دربار تنها سیاست های نظام سلطنت را تبلیغ و توجیه می کرد و طبعا مجالی برای مخالفان فراهم نمی ساخت. شیوه منشیانه روزنامه نگاری دربار که پس از برپایی حکومت مشروطه و انتشار روزنامه های غیردولتی به تدریج از رونق افتاد، تا سال 1326ق همچنان وجود داشت، اما پس از آن زوال یافت و جای خود را به شیوه روزنامه نگاری مردمی و متجدد داد. قصد ما در این مقاله نمایان ساختن چگونگی تبدیل گونه زبانی دربار قاجار به گفتمانی قدرت گرا و نشان دادن این است که چگونه زبان به منزله ابزاری برای توجیه قدرت به کارمی رود. جستار حاضر برای دستیابی بدین منظور از دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان بهره می گیرد و با استفاده از رویکرد زبان شناختی نقش گرا، نقش عناصر زبانی و بلاغی گونه زبانی (language variety) درباری را در انتقال تاثیرگذار مفاهیم تحلیل می کند و ویژگی های گفتمانی این گونه زبانی را از منظر مناسبات قدرت و ایدئولوژی برمی رسد. در این زمینه روزنامه دولت علیه به عنوان نمونه بارز این نوع گونه اجتماعی زبان تحلیل می شود، آن گاه نتایج به دست آمده با ذکر شواهد و ارجاعات به کل روزنامه های دربار قاجار تعمیم می یابد.