هزار و یک شب، هزار و یک رنگ: نگاهی به نگاره های استاد صنیع الملک در کتاب هزار و یک شب

کتاب هزار و یک شب، از معروفترین منابع ادبی و داستانی مربوط به حوزه فرهنگی مشرق زمین در گستره جهانی ست آن چنان که علی رغم تخیلی بودن داستانهایش، همواره یکی از مهمترین تصویرکنندگان فضای فرهنگی و اجتماعی شرق به شمار آمده و از محورهای اصلی نگرشها و گرایشهای شرق گرایانه در هنر و ادبیات و علوم انسانی بوده است. گرد آمدن داستانها و حکایتهایی از سرزمینها و اقوام گوناگون در این کتاب، به ویژه یادآور گستره پهناوری ست که آن را به عنوان ایران فرهنگی می شناسیم؛ و البته یافتن نشانه های نفوذ فرهنگ ایرانی و بازتاب گنجینه های غنی ادبی آن در کتاب هزار و یک شب، از طریق ریشه یابی های تاریخی، ادبی و زبان شناختی، کاملا امکان پذیر و قابل اثبات است. هم زمان با ترجمه شدن و انتشار این کتاب به زبانهای غربی، تصویرگری هایی نیز به منظور ترسیم و تجسم فضای داستان های آن انجام گرفت که اساس بیشتر آنها، به دلیل سابقه آشنایی هنرمندان اروپایی با متصرفات عثمانی و پیدایش سبک شرق گرایی (Orientalism) در نقاشی، مبتنی بر همین شیوه بود. از این روی، برخلاف جنبه های ادبی داستانها و شاید از همه مهمتر راوی آنها که شهرزاد قصه گو نام داشت و اسمی کاملا ایرانی به شمار میرفت، اثر کمتری از فضای ایرانی در تصویرگری های انجام گرفته برای این کتاب یافت میشد.
از این رو، کتاب هزار و یک شب که تحت نظارت استاد صنیع الملک غفاری تصویرگری شده ، به جهت بازنمایی ویژگی های فرهنگی ایرانی، از جمله نوع پوشش و لباس، سبک زندگی، معماری و تزیینات داخلی و خارجی وابسته به آن، اصول زیباشناختی نگارگری ایرانی و مشخصه های هنری دوره مصور شدن کتاب (دوره قاجار) در ایران، اهمیت فراوان دارد. مقاله حاضر، سعی بر آن دارد تا با بررسی چند نمونه از نگاره ها و تصاویر کتاب یاد شده، این ویژگی های خاص هنری را تحلیل و نشانه هایی از خلاقیت و جذابیتهای انعکاس یافته در آنها را برای مخاطبان علاقه مند و نکته سنج، آشکار سازد.