حس مکان در مساجد براساس مطالعه تطبیقی شکل و مکان ساخت فخر و مدین در مساجد تاریخی

فخر و مدین از عناصر معماری بومی ایران بوده که جایگاه ویژه ای در گونه های مختلف معماری ایرانی داشته است. این عنصر از گذشته تا به امروز در معماری کاربرد داشته و فن و روشی در چینش مصالح به خصوص آجر است؛ معماران از این فن برای ایجاد سایه و روشن جهت زیبایی بصری و همچنین جلب نگاه به سمت نمای بنا بهره برده اند؛ پژوهش های معماری انجام یافته نیز به شکل و ظاهر این فن توجه کرده اند و سایر جنبه های این عنصر، مغفول واقع شده اند؛ مسئله ی اصلی پژوهش حاضر این است که فخر و مدین در کنار تزئینی بودن، چه راهکاری برای ایجاد حس مکان در بناهای تاریخی ایرانی-اسلامی ایجاد کرده است؟ برای پاسخ، نیاز به شناخت تغییرات این عنصر در زمان و مکان استفاده آن بوده تا بتوان آن را به عنوان عنصری در جهت ایجاد حس مکان موردمطالعه قرارداد؛ برای تدقیق موضوع، مسجد به عنوان نمونه ی مطالعاتی انتخاب گردید و علت اصلی آن نیز وجود بناهایی از دوره های مختلف تاریخی است؛ همچنین این موضوع در سایر گونه های معماری کمتر موردتوجه بوده است. این تحقیق با روش تطبیقی و تعیین محورهای معین برای سنجیدن نمونه های موردمطالعه، صورت گرفته است. تحلیل تطبیقی به معنای توصیف و تبیین مشابهت ها و تفاوت های شرایط یا پیامدها پدیده ها براساس فرهنگ و سنت های رایج می باشد. اطلاعات موردنیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای و پیمایش های میدانی جمع آوری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد فخر و مدین به عنوان یک عنصر معماری، ابتدا جنبه ی کاربردی داشته است. از شاخصه های اصلی که براساس آن ها فخر و مدین موردتوجه معماران بوده می توان به: امنیت، محرمیت، آسایش حرارتی و تهویه و زیبایی، تعامل بصری، نوررسانی اشاره نمود. در دوره های مختلف تاریخی با بروز تحولات در مسائل سیاسی و همین طور اعتقادی، فخر و مدین نیز دستخوش تغییر شده است؛ اما این عنصر در فواصل مختلف تاریخی در به وجود آمدن حس مکان در افراد و ایجاد تجربه حسی و عاطفی موثر بوده و باعث خاطره سازی و ایجاد تصاویر ذهنی در افراد می شده است.