بررسی تطبیقی صور خیال در «گلستان» سعدی و «خرابات» فقیر شیرازی

گلستان شیخ اجل سعدی شیرازی، شعری است منثور که سعدی در آن از صور خیال به خوبی استفاده نموده و با نمایش جلوه های هنری خود در این اثر، مونس ذهن و خیال خوانندگان و مخاطبانش شده است. گلستان سعدی از آن زمان که در افق ادب فارسی جلوه گر شد، محبوب و درخور تقلید گردید و هر کسی که ذوقی داشته ، خواسته است به شیوه شیخ شیراز سخن پردازی کند و در این راه، این تقلید و احتذاء را مایه مباهات خود می دانستند. فقیر شیرازی، شاعر و نویسنده قرن چهاردهم ه‍.ق، یکی از کسانی بوده که از مجموع پنج اثر خود، سه اثر را به اقتفای سعدی نگاشته و در دو مورد از پیروان موفق وی به شمار می آید. فقیر شیرازی کتاب خرابات را به پیروی از گلستان سعدی نوشته و در آن همانند سعدی از صور خیال به خوبی استفاده کرده است. رمز جذابیت و حلاوت گلستان سعدی و خرابات فقیر، در به کارگیری به هنگام صور خیال و در موضع مناسب و به اقتضای حال و مقام است. هر دو شاعر از هرچهار موضوع علم بیان (تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه) استفاده کرده اند، اما کاربرد (تشبیه و کنایه) در این دو اثر بسامد بالاتری دارد. در این مقاله، صور خیال، در گلستان سعدی و خرابات فقیر شیرازی، به شیوه تطبیقی و با ذکر نمونه هایی از هر دو اثر، بررسی و تحلیل شده است.