بررسی تاریخی درون مایه نگارش های ناسخ و منسوخ در سده سوم و چهارم

نسخ در قرآن در سه قرن اول معنای عامی داشته است که در دوره های بعد به یکی از مصادیق آن مبدل شده است. از قرن دوم تا پنجم، تعداد آیاتی که منسوخ به حساب می آمد به طور چشم گیری افزایش پیدا کرد و عالمانی از زهری گرفته تا ابن جوزی به ترتیب آیات منسوخ را از 42 تا 247 آیه رساندند. در سده چهارم که دوران طلایی نگارش در زمینه ناسخ و منسوخ به شمار می رود آن گونه که نسخ پنداری آیات آن قدر زیاد شد که برخی افراد از این رویکرد با نام عشاق النسخ یاد کرده اند  تعداد آیات ناسخ و منسوخ به 215 مورد رسانده شد. این پژوهش گونه های پرداختن به نسخ را با روشی تحلیلی-توصیفی بررسی کرده است. پژوهش نشان می دهد بستر توسعه نظریه نسخ در مواجهه با برخی از آیات الاحکام که ناسازگاری ظاهری داشتند شکل گرفت. بر این اساس فقی هان مبنای حکم متقدم و متاخر را در ترتیب نزول ملاک قرار داده و با استفاده از آن، این انگاره تناقض را از میان بردند. فهرست کردن آیات متعارض، گاه شماری ناسخ از منسوخ، تسهیل در به خاطر سپاری ناسخ و منسوخ و تدوین بر اساس ابواب فقهی از جمله درون مایه های آثار مربوط به نسخ در قرون اولیه است.