مروری بر مطالعات کیفیت هوای آزاد و اثرات آن بر سلامت در ایران

آلودگی هوا یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر سلامت بوده و بیشترین بار بیماری های منتسب به عوامل خطر محیطی را به خود اختصاص داده است. آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ های ناشی از بیماری های غیرواگیر محسوب می شود و با افزایش ریسک ابتلا به بیماری های حاد و مزمن و مرگ در ارتباط است. در این مقاله مروری در ابتدا براساس مطالعات شاخص انجام شده در دنیا، وضعیت کیفیت هوای آزاد (Ambient air pollution) و اثرات آن بر سلامت در ایران و سایر کشورها مورد ارزیابی قرار گرفت؛ و در مرحله بعد وضعیت کیفیت هوای آزاد و اثرات آن بر سلامت در کلانشهر تهران طی سال های 1385 تا 1396، براساس نتایج مطالعات صورت گرفته توسط پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران ارائه گردیده است. نتایج این مطالعات نشان داد که میانگین سالیانه غلظت مواجهه با PM2.5 هوای آزاد وزن دهی شده با جمعیت، در ایران برابر µg/m3 48 است که تقریبا کمی پایین تر از متوسط غلظت جهانی آن (µg/m3 51) است. یافته ها نشان داد گرچه نتایج مطالعات انجام شده دارای تفاوت های نسبتا زیادی در رابطه با تعداد موارد مرگ منتسب به آلودگی هوا است؛ اما به واسطه مواجهه با این عامل خطر، تعداد زیادی از موارد مرگ در دنیا رخ می دهد. یافته های حاصل از روند تغییرات غلظت آلاینده های هوا طی سال های 1385 الی 1396 و کمی سازی اثرات آنها بر سلامت در شهر تهران نشان می دهد که غلظت ذرات معلق هوا در شهر تهران در سال های 1385 تا 1390 روند افزایشی داشته است و حداکثر میانگین غلظت PM2.5 طی 12 سال مورد بررسی، در سال 1390 معادل µg/m3 38 مشاهده شده است. سپس روند تغییرات غلظت ذرات معلق ریز هوا در فاصله سال های 1391 تا 1394 روند کاهشی داشته است و به حدود µg/m3 30 رسیده است؛ اما طی سال های 1395 و 1396 میانگین سالیانه غلظت PM2.5 هوای آزاد نسبت به مقدار مشابه سال 1394 افزایش یافته است. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که در شهر تهران بر اساس وضعیت شاخص کیفیت هوا (AQI)، از سال 1390 تا 1396 حتی یک روز شاخص کیفیت هوا در طبقه "خوب" (50-0AQI =) قرار نگرفته است اما تعداد روزهایی که AQI "متوسط" (100-51AQI =) بوده است، از سال 1390 تا 1394 افزایش یافته است. همچنین در سال 1396 تنها 20 روز شاخص کیفیت هوا متوسط و 237 روز "ناسالم برای گروه های حساس"، 107 روز "ناسالم" و 1 روز "خیلی ناسالم" بوده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد در سال 1396 در صورتی که میانگین غلظت سالانه PM2.5 در شهر تهران از شرایط موجود (حدود µg/m3 32) به غلظت µg/m3 10 (رهنمود WHO) می رسید، از (6359-3238) 4878 مورد مرگ جلوگیری می شد. آلودگی هوا سهم بسیار چشمگیری در تعداد موارد مرگ منتسب دارد. همچنین نتایج مطالعات جهانی می تواند تا حد زیادی با شرایط واقعی کشور متفاوت باشد و این امر ضرورت وجود داده های معتبر بومی مرتبط با غلظت آلاینده های هوا و بروز پایه پیامدهای بهداشتی در کشور را به منظور بررسی دقیق وضعیت کیفیت هوا و اثرات آن بر سلامت نمایان می کند.