تجلی خدای بی کرانه (زروان) در شاهنامه و شخصیت زال

از دیرباز تاکنون یکی از دغدغه های انسان، چگونگی برخورد با طبیعت، توجیه و فرجام کار جهان بوده است. به همین منظور، در زندگی خویش از طریق باورهای هستی شناسانه، به تبیین کائنات و چگونگی آفرینش پرداخته است. یکی از این باورهای اسطوره ای، «آیین زروان» است. باید گفت که آیین زروانی در تاریخ مزدیسنا به منزله امر گذرنده و غیرثابتی نبوده، بلکه یکی از مبانی اولیه آیین زرتشتی محسوب می شد. بعضی «زروان» را مکان مطلق (ثواش) و بعضی او را زمان مطلق دانستند و گاهی مفهوم (قدر) و سرنوشت نیز داشته است. ضرورت بررسی این مسئله در اهمیت درک نکته ها و اعتقادهای دیرین است که پرده از معانی و رموز شاهنامه برمی دارد و باعث گره گشای بعضی از پیچیدگی ها می شود؛ زیرا حکیم فردوسی میان پدیده های شگفت انگیز اسطوره و قهرمانانی که وجودشان در حماسه ضروری است، تلفیقی ایجاد کرده، اسطوره و حماسه را به یکدیگر اتصال داده است. مسئله این است که آیا می توان تجلی «زروان» را در شاهنامه فردوسی با هستی زال مقایسه کرد؟ همچنین، عناصر طبیعی و یاریگران زروان در شاهنامه به صورت نمادین کدامند؟ در این مقاله، بازتاب نظریه های زروانی در هستی، تولد، ازدواج زال، پیروزی رستم بر اسفندیار از یک سو، و رستم و شغاد به عنوان فرزندان زروان، یعنی «هرمز و اهریمن» از سوی دیگر کاملا مشهود است.