معماری و شهرسازی اسلامی در”فرم“یا در”معنا“

همواره در خصوص معماری و شهرسازی اسلامی سخن ها رفته و مطالب زیادی نگاشته شده است ولیکن هنوز که هنوز است نمیتوان فضایی را به مفهوم و شکل واقعی آمیخته با مبانی اساسی اسلامی به جهانیان ارائه دهیم. گاهی به تفاوت شکلی فضا با مبانی فضای اسلامی بر میخوریم و گاهی به تفاوت مفهومی فضا با مبانی اسلامی. در هر دو صورت اشکال کار در عدم درک صحیح از فضای اسلامی در شهر و معماری اسلامی میباشد. هیچگاه از خود پرسیدهایم اولین مکان ساخته شده با تفک و نفی اسلامی کجاست و  کدام است؟ آیا تا بحال از خود پرسیدهایم که شهر اسلامی در کالبد تعریف می شود یا در حقوق شهروندی؟ آیا کالبد شهر اسلامی از 1100 سال تا به امروز براساس فرهنگ مردم شهر شکل گرفته است یا براساس اعتقادات اسلامی؟ و اگر جواب اعتقادات اسلامی است پس چرا امروزه هیچکدام از این شهر مورد تائید صد در صد علمای بزرگ اسلام نیستند؟ آیا اینطور نیست که شهر اسلامی در تمامی ابعادش مورد نقد و بررسی با  ید قرار گیرد؟ در واقع معماری و شهرسازی اسلامی چیزی به جز مفهوم و معنا نیست و شکل و فرم در صورت ایجاد "مفهوم" و "معنا" در آن فضا "شکل" و "فرم" اسلامی پیدا کرده و به فضای اسلامی تبدیل میگردند. اگر به تاریخ احداث بناهای مساجد قدیمی مثل اردستان، مسجد جامع اصفهان، مجامع یزد و... و تاریخ ظهور اسلام و اگر به خیلی دورتر برویم ساخت کعبه مکرمه بدست حضرت ابراهیم
خلیل الله در این  پژوهش سعی در باز کردن مفاهیم و انتظارات موردنظر اسلام از معماری و شهرسازی و همینطورمشخص کردن عناصر شاخص فضاهای اسلامی میباشد.