جستاری در شرح احوال و بررسی دیوای فنای خویی

میرزا عبدالرسول زنوزی خویی، متخلص به فنا، از نام آوران عصر دنبلی هاست. آمیختگی نام دنبلی ها با تاریخ خوی که در دوره احمدخان دنبلی و پسرش حسینقلی خان برجسته است، حکایت سال های طلایی علم و ادب و معرفت در تاریخ ادبیات آذربایجان و به تبع آن در ایران زبانزد شده است و باید گفت یکی از اعصار مهم ادب فارسی محسوب می شود. در این دوره، شهرت دادگری و دانش پروری خان های دنبلی، شهر خوی را به مامنی برای گروه های کثیری از شاعران و دانشمندان از اطراف و اکناف ایران و کشورهای همسایه بدل می کند و به درگاه این امیران می کشاند؛ از جمله می توان از آذر بیگدلی، صبای کاشانی، ملا عبدالنبی طسوجی، ملا فتح الله ایروانی، میرزا محمدرضا هندی، میرزا محمدعلی اصفهانی، حریف جندقی، ساغر تبریزی، آقای میریعقوب کوه کمری و... نام برد. در نتیجه رواج شعر و ادب، تشکیل محافل و مدارس، یک محیط فرهنگی پدید می آید و به تربیت رجال ختم می شود. از برخورداران این خوان فضل و از تاثیرگذاران خاندان های علمی در ایجاد کانون دانش، خاندان میرزا حسن زنوزی خویی و از این خانواده، میرزا عبدالرسول متخلص به فنای خویی نام آور است. لذا این پرسش مطرح می شود که جایگاه علمی و شاعری وی چه نقشی در این دوره داشته است؟ و دیوان شعر او ماحصل چه برجستگی هایی است؟ می توان گفت آثار فنا آیینه تمام نمای اوضاع اجتماعی، سیاسی و اخلاقی ایران در دوره قاجار است و علاوه بر آن، وی که در شاعری تواناتر از پدرش یعنی فانی است، در حکمت نیز دستی داشت و از پیروان ابن عربی و ملاصدرا و مریدان شیخ احمد احسایی بوده است. نگارنده در این نوشتار بر آن است ضمن معرفی نسخه خطی و شخصیت والای ادبی سراینده، به بررسی تحلیلی و متن شناسانه دیوان شاعر بپردازد.