ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعی

در فرهنگ شیعی، زیارت به مثابه «نهاد» مورد مطالعه قرار گرفته است؛ یعنی زیارت مجموعه ای از معانی، دانش ها و تلویحا دستورهایی است که اندیشه و عمل زائر را در زندگی اجتماعی در راستای هدفی متعالی تنظیم می کند. ولی متاسفانه ظرفیت های این نهاد، مانند بیشتر نهادهایی که دستاورد تمدنی ایران اسلامی محسوب می شوند، مورد غفلت واقع شدهاست. زیارت به مثابه واقعیتی اجتماعی و نهادی زندگی ساز می تواند از ابعاد گوناگون مطالعه شود. از منظر تمدنی، زیارت حرکتی پویا به شمار می آید که آثار مادی و معنوی بسیاری، پیرامون آن شکل می گیرد. ابعاد تمدنی این حرکت را می توان در سطوح مختلف تبیین کرد. مسئله این پژوهش، شناسایی ابعاد تمدنی نهاد زیارت است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و تحلیل آنها مبتنی بر روش تحلیل مضمون صورت گرفته است. بر اساس نتایج این پژوهش، چهار بعد اصلی و فراگیری که از تحلیل مضمون منابع کتبی مرتبط به دست آمده است عبارتاند از: «بعد مردمی،» «نظامات اجتماعی،» «هویت تمدنی» و «بعد تاریخی- جغرافیایی». بر اساس یافته های این پژوهش، قدرت نرم، تعارف میان فرهنگی و پویایی اجتماعی، مولفه های مهم بعد مردمی، آثار مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، مولفه های کلیدی بعد نظامات اجتماعی، قدرت تولید، احاطه و تعمیق معنا، حس تعلق به امت اسلامی و غایات تمدنی مشترک از مهمترین مولفه های بعد هویت تمدنی، و بسط تاریخی آیین زیارت در گستره پهناور جغرافیای فرهنگی جهان اسلام، مهمترین مولفه تاریخیجغرافیایی نهاد زیارت به شمار می آیند