پهنه بندی پویایی سلامت آبخیز شازند بر اساس دبی های مشخصه کم آبی و پرآبی

تبیین مدل مفهومی جامع و در عین حال قابل فهم برای ارزیابی سلامت آبخیز از اولویت های اصلی و ضروری بسیاری از طرح ها و برنامه های مختلف مدیریتی و سیاست گذاری در سطح جهان و از جمله طرح کلان ملی مدیریت جامع حوزه های آبخیز کشور است. در همین راستا، پژوهش حاضر به عنوان پژوهش پیش گام در کشور به بومی سازی مدل مفهومی پایایی، تاب آوری و آسیب پذیری (RelResVul) مبتنی بر داده های هیدرولوژی با هدف ارزیابی سلامت آبخیز پرداخته است. برای این امر، ابتدا اقدام به تهیه داده های طولانی مدت دبی جریان آبخیز شازند واقع در استان مرکزی و استخراج منحنی تداوم جریان شد. سپس، آستانه های مناسب دبی مشخصه کم آبی و پرآبی به عنوان یکی از پیش نیازهای ارزیابی سلامت آبخیز با استفاده از مدل مفهومی RelResVul مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ادامه، شاخص های پایایی (Rel)، تاب آوری (Res) و آسیب پذیری (Vul) بر اساس مفاهیم حاکم بر مدل مفهومی RelResVul برای چهار مقطع زمانی 1365، 1377، 1387 و 1393 محاسبه شدند. در نهایت، از طریق تلفیق هندسی شاخص های نام برده، وضعیت عمومی سلامت حوزه آبخیز شازند و در زیرحوضه های  مختلف مبتنی بر دو معیار دبی مشخصه کم آبی و پرآبی پهنه بندی شد. نتایج پژوهش نشان داد که به ترتیب 59، 53، 68 و 66 درصد از آبخیز مطالعاتی در مقطع های زمانی اول تا چهارم در وضعیت نسبتا سالم و سالم از لحاظ شاخص سلامت آبخیز قرار داشتند. حال آن که برای معیار دبی مشخصه پر آبی، به ترتیب 19، 22، 54 و 38 درصد آبخیز شازند در مقطع های زمانی مورد نظر در وضعیت نسبتا سالم و سالم از لحاظ شاخص سلامت آبخیز قرار گرفت. همچنین، ارزیابی شاخص سلامت کل آبخیز شازند مبتنی بر معیارهای دبی مشخصه کم آبی و پرآبی به ترتیب نشانگر وضعیت متوسط و نسبتا سالم و روند بهبود و نیز وضعیت متوسط و روند ثابت بوده است. علاوه بر آن، تغییرپذیری غیر یکنواخت مکانی وضعیت سلامت آبخیز در زیرآبخیزهای مختلف در مقطع های زمانی مطالعاتی مورد تایید قرار گرفت.