شناسایی عوامل موثر بر کیفیت بخشی آموزش از دیدگاه متخصصان آموزش عالی و دانشجویان دکتری

در دهه های اخیر نظام آموزش عالی ایران با چالش های فراوانی از جمله کمی گرایی، افزایش فشارهای مالی، تمرکزگرایی و تعدد مراکز تصمیم ساز و تصمیم گیر، سیطره سیاست زدگی بر نظام آموزش عالی، افزایش بی اخلاقی های پژوهشی، نبود ارتباطات بین المللی، ناهمزمانی برنامه های درسی با نیازهای جامعه، ضعف زیرساختارهای تکنولوژیکی و غیره مواجه شده است که سطح کیفی آن را دچار تنزل کرده است. بنابراین هم اکنون بیش از زمان دیگری نیازمند باز اندیشی در ساختار و کارکردهای آموزش عالی می باشد. از این رو، هدف از پژوهش پیش رو، شناسایی عوامل موثر بر کیفیت بخشی آموزش از دیدگاه متخصصان آموزش عالی و دانشجویان دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی می باشد که این عوامل در سطوح مختلف اثربخشی با واکاوی دو دیدگاه شناسایی و تحلیل شدند

با توجه به پیچیدگی، ذهنی و نسبی بودن مفهوم کیفیت در آموزش و وابسته بودن آن به بستر و زمینه هر ساختاری در این مطالعه از روش پژوهش کیفی اکتشافی استفاده شده است. چراکه برون داد پژوهش های کیفی یافته های دقیق تری را برای درک و تفسیر عمیق تر افکار و اذهان آزمودنی ها فراهم می سازد. بدین منظور با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته، با 7 متخصص آموزش عالی و 19 دانشجوی دکتری که با روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی انتخاب شده بودند مصاحبه با شش پرسش صورت گرفت. سپس اطلاعات گردآوری شده با بهره گیری از روش تحلیل محتوا، تجزیه و تحلیل شدند. در مرحله کدگذاری باز پس از خوانش تمامی مصاحبه ها مفاهیم مربوط به هر مصاحبه احصاء شد. در مرحله بعد مفاهیم احصاء شده بر اساس وجوه افتراق و اشتراک در قالب مقوله های فرعی ثانویه دسته بندی شدند. در بخش سوم فرایند کدگذاری، مقوله های ثانویه فرعی نیز بر پایه تشابهات و تفاوت ها در یکدیگر ادغام و مقوله های ثانویه اولیه را تشکیل دادند این فرایند به طور جداگانه در پاسخ به هر پرسش مصاحبه انجام شد.

یافته ها نشان می دهد که عوامل موثر بر کیفیت آموزش در سطح کلاس درس به چهار دسته؛ استاد (آکادمیکی و شخصیتی)، دانشجو (تحصیلی و نگرشی_شخصیتی)، محتوای درسی (ساختاری و اجرایی)، امکانات و زیرساخت ها (زیرساخت سخت و تکنولوژیکی_علمی) تقسیم می شوند. موانع آموزش با کیفیت در آموزش عالی نیز به دو دسته درون دانشگاهی (استاد، دانشجو، محتوای درسی و امکانات و زیرساخت ها) و فرا دانشگاهی (در سطح خرد و سطح کلان) تفکیک شدند که متناظر با موانع، راهکارهای رفع آن ها نیز برای کیفیت بخشی به آموزش عالی نظیر: بازنگری سیستم ارتقاء اعضای هیئت علمی، گسترش ارتباط با مجامع بین المللی، باز ساماندهی ارتباط دانشگاه با صنعت، اصلاح فرایند جذب اعضای هیئت علمی و غیره تشریح شد. یافته های نشان دهنده نقش دانشجو در افزایش کیفیت آموزش نیز به دو دسته عوامل درونی (علمی-تحصیلی و نگرشی) و عوامل بیرونی (مدیریتی-اجرایی، سیاستی) طبقه سازی شدند. در واکاوی نقش برنامه درسی در افزایش کیفیت آموزش عالی نیز یافته ها به دو دسته محتوایی (ساختاری و اجرایی) و فرامحتوایی (مدیریتی و سیاستی) طبقه بندی شدند. براساس یافته های این پژوهش اصلاح سیستم ارزشیابی استاد توسط دانشجو و توجه به نتایج آن برای بهکرد عملکرد اعضای هیئت علمیپیشنهاد میشود