شناسایی و توصیف الگوی رهبری غالب و ویژگی های آن در مدارس دوره دوم متوسطه شهر بیرجند

هدف اصلی این پژوهش، مطالعه الگوهای رهبری آموزشی در مدارس دوره دوم متوسطه بر اساس طبقه بندی تونی بوش با تاکید بر شناسایی الگوی رهبری غالب و توصیف ویژگی های آن می باشد.

برای دست یابی به این هدف، از روش پژوهش آمیخته و طرح کمی – کیفی استفاده شد. نخست به منظور شناسایی الگوی رهبری غالب با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته، داده های کمی موردنیاز گردآوری شدند. کلیه مدیران و معلمان دوره دوم متوسطه شهر بیرجند جامعه آماری این پژوهش را تشکیل دادند که تعداد آن ها مشتمل بر 262 نفر می باشد. از این مجموع، 252 نفر به عنوان نمونه موردمطالعه و به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. بدین ترتیب در هر مدرسه مدیر و حداقل 4 نفر از معلمانی که دارای بیشترین سابقه همکاری با مدیر مربوط در آن مدرسه بودند، گروه موردمطالعه را تشکیل دادند. سپس برای تشریح ویژگی های الگوی رهبری غالب در مدارس موردمطالعه با استفاده از مصاحبه نیمه ساخت یافته با معلمان و مدیران داده های موردنیاز گردآوری و تحلیل شدند. مطلعان کلیدی را کلیه مدیران و معلمان مدارسی تشکیل دادند که بر اساس نتایج تحلیل داده های کمی در مرحله نخست، بیشترین میانگین الگوی رهبری غالب (رهبری بین فردی) را به خود اختصاص داده بودند که تعداد آن ها برابر با 9 مدیر و 12 معلم می باشد. لذا از معیارهای مهم در انتخاب مطلعان کلیدی می توان به الگوی رهبری بین فردی به عنوان الگوی رهبری غالب و نیز حداقل دو سال سابقه همکاری با مدیر مربوطه اشاره نمود. به منظور تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل تفسیری استفاده شد.

بر اساس نتایج به دست آمده از تحلیل داده های کمی، الگوی رهبری بین فردی به عنوان الگوی رهبری آموزشی غالب در مدارس موردمطالعه شناسایی شد. سپس، الگوی رهبری اخلاقی،الگوی رهبری تحولی، الگوی رهبری اقتضایی، الگوی رهبری آموزشی، الگوی رهبری مدیریتی، الگوی رهبری مشارکتی، الگوی رهبری پست مدرن و الگوی رهبری تبادلی در مراتب بعدی قرار گرفتند. در مرحله دوم، بر اساس نتایج به دست آمده، ایفای نقش مدیریتی، حمایت دانش آموزان و معلمان، شخصیت مدیر، احترام به دیگران، دغدغه بهبود آموزش، مشارکت جویی از مهم ترین ویژگی های الگوی رهبری غالب در مدارس موردمطالعه به شمار می آیند. الگوی رهبری بین فردی، الگویی است که بر روابط نزدیک رهبران با معلمان، دانش آموزان و دیگر ذی نفعان تمرکز دارد. به زعم وست برنهام (2001) و توهی و کوگلان (1997) رهبری بین فردی بر اهمیت همکاری و روابط بین فردی تاکید می کند.
با استناد به یافته های این پژوهش مبنی بر اهمیت ویژه رهبری میان فردی در قلمرو رهبری آموزشی، لزوم توجه به مفهوم رهبری و شناخت الگوهای رهبری مدرسه/آموزشی بیش از همه در سرفصل آموزش های ضمن خدمت مدیران آموزشگاهی ضروری به نظر می رسد. همچنین، با نظر به اهمیت روابط بین فردی، به نظر می رسد مسئولان امر با متناسب کردن ساختار تشکیلات آموزش و پرورش زمینه را برای تقویت مهارت های ارتباطی و انسانی، تغییر نگرش و باورهای درونی نه تنها مدیران بلکه کلیه کادر موجود در مدارس مهیا نمایند. علاوه براین، هرچند به نظر می رسد الگوی رهبری بین فردی و الگوهای مرتبط با آن مانند الگوی رهبری اخلاقی و الگوی رهبری تحولی که با اختلاف بسیار اندک بعد از الگوی رهبری غالب قرار گرفتند، در تسهیل و کیفیت بخشی به آموزش و یادگیری در مدارس به موجب ماهیت انسانی و اجتماعی بودن حائز اهمیت بسیاری می باشند، اما احساس نگرانی و خطر از آن جهت خواهد بود که الگوی رهبری آموزشی و الگوی رهبری مشارکتی به عنوان دو عنصر اصلی و سازنده فرآیند مدیریت و رهبری آموزشی در مراتب و اولویت های پایین تر قرار گیرند. لذا، توجه به این دو الگو در برنامه ریزی برای بهبود و توسعه رهبری آموزشی مدیران مدارس ضروری به نظر می رسد.