آینده پژوهی ترویج زایمان طبیعی در ایران: نامه به سردبیر

سردبیر محترم
سازمان بهداشت جهانی سزارین را روش موثر نجات جان مادر و نوزاد در مواقع ضروری دانسته و دسترسی زنان به این خدمت را در صورت وجود اندیکاسیون پزشکی ضروری می داند. شواهدی دال بر منفعت مادری یا نوزادی با میزان سزارین بیش از 15% زایمان ها وجود ندارد.1 انجام سزارین غیرضروری، بدون عارضه نیست. شیوع مرگ ومیر و عوارض مادری پس از سزارین بیش از زایمان طبیعی است. افزایش احتمال پارگی رحم، لانه گزینی غیرطبیعی جفت، حاملگی خارج رحمی، مرده زایی و زایمان زودرس با سزارین در ارتباط است.2
میزان سزارین در ایران در سال های اخیر افزایش زیادی داشته و از 35% در سال 1379 به 56% در سال 1392 رسید. میانگین شاخص سزارین در دنیا در سال 2015 میلادی 21/1 درصد بود.3 بنابراین، برنامه ترویج زایمان طبیعی طرح تحول نظام سلامت برای ارتقای سلامت مادران و نوزادان در سال 1393 با بکارگیری اقداماتی نظیر بهینه سازی و توسعه بلوک های زایمانی و ارایه خدمات رایگان زایمان طبیعی در بیمارستان های دولتی، توانمندسازی ارایه دهندگان و گیرندگان خدمات زایمانی و کسر درجه اعتباربخشی بیمارستان های با میزان سزارین بالا اجرا شد. در نتیجه، شاخص سزارین در پایان سال 1397 به 50/1% رسید (کاهش 6 درصدی). براساس هدف برنامه (کاهش سالانه 10 درصدی سزارین) این شاخص بایستی در پایان سال 1397 به 33% می رسید. بنابراین، برنامه ترویج زایمان طبیعی طرح تحول نظام سلامت به هدف تعیین شده دست نیافت. قانون برنامه ششم توسعه، وزارت بهداشت را مکلف کرده که میزان سزارین را تا سال 1400 به 42/5% کاهش دهد.
دستیابی به این مهم بدون تحلیل تئوری علیتی سزارین غیر ضروری و پیش بینی عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی موثر بر آن، برنامه ریزی دقیق، هدف گذاری واقع گرایانه و استفاده از راهکارهای مبتنی بر شواهد اثربخش ممکن نخواهد بود. استفاده از تکنیک های مدیریت استراتژیک به ویژه آینده پژوهی برای دستیابی به هدف مندرج در قانون برنامه ششم توسعه و نزدیک کردن این شاخص به استاندارد جهانی ضروری است. آینده پژوهی شامل آینده نگری و آینده نگاری است. آینده نگری فرآیند پیش بینی آینده براساس تحلیل روندهای فعلی است.4 میزان سزارین در صورت ادامه روند فعلی در سال 1400 به حدود 58% خواهد رسید. در صورت عدم اجرای برنامه ترویج زایمان طبیعی، این شاخص به حدود 67% در سال 1400 می رسید. همچنین، عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری و قانونی موثر بر سزارین باید شناسایی، تحلیل و تا سال 1400 پیش بینی شوند.
آینده نگاری استفاده از راهکارهای اثربخش برای دستیابی به بهترین آینده ممکن است.4 عوامل موثر در انتخاب سزارین برای زایمان باید در سطوح متا (وزات بهداشت)، ماکرو (دانشگاه علوم پزشکی)، مزو (بیمارستان) و میکرو (تیم انجام سزارین شامل متخصص زنان و زایمان، ماما و مادر) در شش حوزه حاکمیت و رهبری، تامین مالی، نیروی انسانی، تجهیزات و دارو، سیستم اطلاعاتی و ارائه خدمات سلامت شناسایی شوند. سپس، راهکارهای اثربخش کاهش سزارین غیرضروری باید در این 4 سطح و برای این 6 حوزه با یک مطالعه مروری نظام مند و پانل خبرگان شناسایی شوند. در نهایت، با توجه به نتایج آینده نگری انجام شده، سناریوهای بدبینانه، خوش بینانه و محتمل تدوین، و راهکارهای ترویج زایمان طبیعی در قالب یک برنامه استراتژیک هدفمند و منسجم تدوین شوند.