روند شکل گیری و تدوین و تنظیم رژیم حقوقی کشتی رانی دریای خزر از قرارداد گلستان (1813 / 1228) تا قرارداد بازرگانی و بحرپیمایی (1940 / 1336)

دریای خزر همواره مورد توجه دولت و مردم ایران و حکومتهای محلی مناطق شمالی ایران و اقوام و دولت روسیه بوده است. حضور فعال سیاسی روسیه از زمان قاجار در منطقه، نشان دهنده ی علاقه و نفوذ آنان جهت بهره مندی هر چه بیشتر از دریای خزر بوده است. از این تاریخ همواره دو کشور ایران و روسیه با قراردادها و معاهدات مختلفی به دنبال تعیین رژیم حقوقی دریای خزر بودند. هدف این تحقیق، تحلیل چگونگی روند شکل گیری رژیم حقوقی کشتی رانی در دریای خزر، از ابتدای قاجاریه تا پایان پهلوی اول است. در این پژوهش با توجه به تاریخی بودن موضوع، از روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی، روزنامه ها و منابع تاریخی استفاده شده، تا به این پرسش که " رژیم حقوقی کشتی رانی در دریای خزر از ابتدای قاجاریه تا پایان پهلوی اول چگونه شکل گرفته و تبیین شده است؟" پاسخ مناسبی دهد. یافته ها و نتایج این پژوهش بیانگر آن است که رژیم حقوقی کشتی رانی در دریای خزر در اثر اهمیت این دریا برای ساکنان مناطق جنوبی و همچنین مردم روسیه در ابعاد سیاسی و اقتصادی گسترده ای از معاهده گلستان در سال1813/ 1228 تا معاهده تجارت و بحرپیمایی1940/ 1336 ه ق شکل گرفته است. با نفوذ سیاسی روسیه در آب های شمالی ایران، تا سالهای 1921 ایران تنها از کشتیرانی تجاری در دریای خزر بهره می برد و حق استفاده از کشتی جنگی را نداشت؛ ولی از این تاریخ حق نگهداری و تاسیس نیروی دریایی در دریای خزر از سوی دولت اتحاد شوروی سوسیالیستی به رسمیت شناخته شد. در بین مفاد معاهدات و امتیازات بازرگانی و تجارت و همچنین بحرپیمایی بین دو کشور، برخی قوانین حقوقی مربوط به کشتی رانی در دریای خزر مورد توجه دولت مردان و شرکت های تابعه دو طرف قرار گرفت و به شکل گیری و تبیین رژیم حقوقی کشتی رانی در دریای خزر منجر شد.