بررسی تطبیقی ساختار و محتوای شش روایت منظوم از داستان «شست بستن دیو»

ترکیب عناصر فرهنگی ایران باستان با عقاید اسلامی، جلوه های متفاوتی در تاریخ تمدن ایران داشته است. هم گرایی میان مضامین ایرانی و مفاهیم اسلامی با غلبه جهان بینی اسلامی سبب پدیدآمدن سبکی جدید از تولیدات اسلامی ایرانی شده که هم انتقال دهنده فرهنگ باستانی است و هم اهداف اسلامی را برآورده می کند. یکی از این تولیدات، ماجرای «شست بستن دیو» است که در منظومه های دینی و به خصوص مجالس تعزیه حضوری برجسته داشته است. در این داستان، به وضوح التقاط مفهوم شر باستانی «دیو» در تقابل با قهرمان اسلامی یعنی امام علی(ع) مشاهده می شود. تولیدکنندگان و پرورندگان داستان شست بستن، هم در صدد نمایش فضایل بی نظیر و برتری امام علی(ع) نسبت به انبیا و صحابه هستند و هم مفهوم مذموم «شر» را در فرهنگ ایرانی و اسلامی در قالب «دیو» ارائه می دهند. متونی که از این داستان در دست است، مربوط به کمتر از پانصد سال اخیر است و زمان نگارش قدیم ترین ماخذ شناخته شده آن، سده نهم هجری است. در این پژوهش، محققان کوشیده اند تا با مقایسه شش روایت از داستان شست بستن دیو (دو منظومه و چهار مجلس تعزیه)، توصیفی از آن را در دو سطح محتوایی و ساختاری بررسی و نیز نقاط اشتراک و افتراق متون مورد نظر را تعیین کنند.