استبداد یا مشروطه؟ بررسی دیدگاه آیت الله میرزاصادق آقا مجتهد تبریزی

آیت الله میرزاصادق آقا تبریزی، یکی از علمای عصر مشروطه است که بنابر ظاهر متون به جای مانده از ایشان، نگرشی متفاوت از دو جریان فکری معروف آن دوره دارد. در اندیشه ی سیاسی میرزاصادق آقا تبریزی، حق حاکمیت و قانون گذاری منحصرا از آن خداوند است و به اذن او، اولیای معصوم علیهم السلام عهده دار این امور هستند؛ در عصر غیبت، فقهای جامع الشرایط منحصرا حق اعمال آن را دارند و تمام حکومت ها، غیر از این، نامشروع بوده و مصداق ظلم اند. ایشان استبداد را برخلاف اصطلاح رایج، تفرد در حکم رانی تعریف می کند و آن را فی نفسه قبیح نمی پندارد؛ تنها معیار قبح حکومت از دیدگاه ایشان، ظالمانه بودن آن است. بر اساس فوق، میرزاصادق آقا به این نتیجه می رسد که حکومت استبدادی ظالمانه، بر مشروطه ی آن روزگار ترجیح دارد؛ زیرا در مشروطه، ظلم تکثیریافته و عمومیت پیدا کرده است. به نظر ایشان، مشروطه تحفه ای غربی است که لاجرم به نابودی اسلام منجر می شود؛ علمایی هم که آن را پذیرفته اند، فریب غرب را خورده و آلت دست آن ها شده اند. میرزاصادق آقا تبریزی، غرب و مدرنیته را ماهیتا غیرقابل تفکیک از یک دیگر می داند و آن را با تمام لوازمش رد می کند.