ساخت واژه فعل در زبان فارسی

در منابع دستوری زبان فارسی درباره مواردی همچون ساخته شدن فعل از مصدر یا مصدر از فعل، چگونگی تقسیم‏بندی افعال به باقاعده و بی‏قاعده، تعداد تکواژهای ماضی‏ساز و اصالت واج پایانی «ت» یا «د» در پایان ماده های مضارع، اختلاف نظر هست؛ و حتی گاهی در منظور کردن افعال سببی و دعایی و امری در دسته‏بندی افعال باقاعده و بی‏قاعده «غفلت» مشاهده می‏شود. در این مقاله با مطالعه و بررسی کتابها و مقاله های دستوری این حوزه، نظر نویسندگان دستوری بررسی و نقد، و پس از نتیجه‏گیری در هر مورد نهایتا طبقه‏بندی نسبتا تازه‏ای از ساخت‏واژه فعل و با سرعنوانهای جدیدی به این شرح ارائه شده است: «1. افعال باقاعده 2. افعال سماعی شبه‏قاعده‏مند 3. افعال سماعی بی‏قاعده 3. افعال چندریشه‏ای». نتایج عمده دیگر بدین شرح است: ماده ماضی در جریان پیدایش اولیه از مضارع و مصدر از ماضی ساخته می‏شود؛ ولی بعد از پدید آمدن مصدر، معمولا ماده ها بر مبنای مصدر بازخوانی و یادآوری می‏شود. از بین دو واج پایانی ماده ماضی، اصالت با واج «ت/t» و غلبه بسامد با واج «د/d» است. در زبان فارسی امروز هشت تکواژ ماضی‏ساز «ت، د، اد، ست، ست، یست، فت، ید» وجود دارد. افعال باقاعده شامل افعال جعلی، سببی، دعایی و امری می‏شود و چندین نکته دیگر.