ریشه های تاریخی نگرش عین القضات همدانی به حدیث «اطلبوا العلم ولو بالصین»

صوفیان و فیلسوفان مسلمان در بسیاری از موارد فهمی خلاف ظاهر از روایات ارائه داده اند. از زمره این قبیل عالمان مسلمان، عین القضات همدانی (مقتول در 525ق) است. او در بحث از روایات مختلف چنین می کند. از جمله، در بحث از روایت «اطلبوا العلم ولو بالصین» منظور روایت را رفتن به چشمه ای به نام «صاد» برای فرا گرفتن علم حضوری و لدنی می شناساند؛ چشمه ای که به طبع بر معنایی رمزی دلالت می کند. جا دارد بپرسیم ریشه های تاریخی نگرش وی به این روایت چیست. چنان که خواهیم دید، این برداشت ریشه در تفکر گنوسی و رازگرایانه او دارد. بر اساس تفکر گنوسی که در بخشی از مسیر انتقال خود از طریق مسیحیت و مانویت به ایران و به طبع به اسلام ایرانی راه یافته جهان مادی و علم مادی فاقد ارزش است. غنوصیان اصالت را به جهان متافیزیکی می دهند و عین القضات هم از ایشان متاثر است. اندیشه رازگرایانه دیگری که عین القضات از آن اثر پذیرفته، تفکر افلاطونیان است که با اعتقاد به عالم مثل، اصل تمام چیزها را در عالم بالا می دانند و اشیاء مادی را سایه و ظلی برای آن درنظر می گیرند. هر چند نگرش عین القضات به حدیث دارای ریشه های تاریخی در خارج از جهان اسلام است، جنبه هایی از تفکر عین القضات را می توان در ادیان مختلف و مکاتب گراینده به تفاسیر باطنی از اسلام خاصه مذهب تشیع بازدید.