بررسی انتقادی نظریه «عقل دفائنی»

عقل انسانی از دیدگاه اسلام از جایگاه والایی برخوردار است؛ تا آنجا که رسول باطنی شمرده شده، سعادت و شقاوت آدمی را در گرو پیروی و عدم پیروی از آن دانسته‏اند. اما اینکه حقیقت عقل مزبور چه بوده، جایگاه آن در کشف معارف دینی چیست، مسئله‏ای است که از دیرباز تا کنون مورد توجه دانشمندان دینی است و دیدگاه های گوناگونی دراین‏باره پدید آمده است. یکی از دیدگاه هایی که در این مسئله به وجود آمده، ‏این است که عقل انسانی، نیرویی است که به دفائنی و سطحی یا الهی و ابزاری (فلسفی) یا عمقی و سطحی تقسیم می‏شود و آنچه در کشف معارف دینی نقش دارد، عقل دفائنی، الهی و عمقی است، نه عقل سطحی، ابزاری و فلسفی. در این نوشتار با روشی تحلیلی توصیفی به بررسی و نقد این نظریه پرداخته، آشکار کرده‏ایم که دیدگاه یادشده قابل دفاع نیست و اشکالات متعددی در پی دارد.