تحلیل مسیر آسیب های شغلی بر اساس رویکرد مدل یابی معادلات ساختاری: یک مطالعه گذشته نگر در صنعت ساخت وساز

صنعت ساخت وساز یکی از پرچالش ترین صنایع در حوزه ایمنی و بهداشت می باشد. مطالعات مختلف نشان می دهد که میزان آسیب ها در صنعت ساخت وساز بیشتر از میانگین آن در دیگر صنایع است و تنها هزینه غرامت کارگران برای درمان، خسارات و جریمه در صنعت ساخت وساز 4 برابر صنایع دیگر گزارش شده است. شناسایی عوامل موثر در ایجاد آسیب های شغلی به عنوان یک رویکرد گذشته نگر و مهم در تحلیل این آسیب ها و راهی برای پیشگیری و کاهش آن می باشد. تحلیل و علت یابی حوادث و آسیب های شغلی در صنعت پرچالش ساخت وساز یکی از راهکارهای ارتقا ایمنی و سلامت در این بخش از صنعت می باشد. این مطالعه با هدف تحلیل مسیر عوامل موثر بر آسیب های شغلی در بخش ساخت وساز کوچک و متوسط با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری انجام شده است.

این مطالعه یک تحلیل گذشته نگر بود که بر روی آسیب های شغلی رخ داده طی یک دوره 11 ساله (2017-2007) در 82 پروژه ساخت وسازی کوچک و متوسط انجام شد. متغیر اصلی شامل انواع آسیب شغلی ناشی از حوادث بود. ابزار اصلی برای جمع آوری داده ها فرم گزارش حوادث شغلی بود. مراحل اجرای این مطالعه شامل "پنج گام" جمع آوری داده های مطالعه، تحلیل آسیب های شغلی بر اساس رویکرد تحلیل علل ریشه ای، شناسایی، ارزیابی و طبقه بندی ابعاد مختلف فاکتورهای مختلف موثر بر آسیب های شغلی در پروژه های ساخت وسازی، ترسیم مدل مفهومی تحلیل علل آسیب های ساخت وساز مطابق با زنجیره وقایع و علل و تحلیل ارتباط، کنش ها و اثرات متقابل همه فاکتورها و متغیرها با استفاده از رویکرد مدل یابی معادله ساختاری بود. تجزیه و تحلیل داده های این مطالعه با استفاده از نرم افزار مدل یابی معادلات ساختاری IBM SPSS AMOS نسخه 22/0انجام شد.

میانگین سن و سابقه کار کارگران آسیب دیده در حوادث مورد مطالعه، به ترتیب 24/6±14/33 و 14/3±75/5 سال بود. تقریبا دو-سوم حوادث حین فعالیت های ساخت وساز بوقوع پیوسته بود. بالاترین میزان مطلوبیت متغیرهای مدیریت ریسک متعلق به چک لیست ایمنی (%28/7) و بکارگیری تجهیزات حفاظت فردی (PPE) (22/1%) بود. خطرات محیطی (6/%63) و روش کار خطرناک (1/%56) دارای بیشترین سهم در حوادث بودند. بیشترین اعمال ناایمن مربوط به کمبود دانش و آگاهی (5/%65) و عدم استفاده از PPE (57/9%) بود. نتایج تحلیل مسیر آسیب ساخت وساز بر اساس مدل یابی معادله ساختاری (SEM) نشان داد که فاکتورهای فردی، سازمانی، آموزش ایمنی و مدیریت ریسک، دارای ارتباط معکوس و معنی دار با آسیب های شغلی بود (0/05>p). بعلاوه، ارتباط فاکتورهای شرایط ناایمن، اعمال ناایمن و نوع بروز حادثه با آسیب های شغلی مثبت و معنی دار برآورد گردید (0/05>p). مقادیر شاخص های نیکویی برازش χ2/df، RMSEA، CFI  و NNFI (TLI) به ترتیب 79/2، 059/0، 894/0 و 912/ محاسبه شد. بنابراین، براساس این نتایج و مقایسه آن با معیارهای مورد نظر، این مدل یک مدل خوب (good) می باشد.

یافته های مطالعه بیانگر این بود که آسیب های ساخت وساز می تواند تحت تاثیر فاکتورها و متغیرهای مختلف با نوع و اندازه متفاوت قرار گیرد. بعلاوه، رویکرد تحلیل مسیر با استفاده از مدل یابی معادله ساختاری می تواند به عنوان یک روش کاربردی و مفید برای تجزیه و تحلیل، مدل سازی و در نهایت پیش بینی حوادث و آسیب های شغلی بکار گرفته شود.