ارزیابی سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم دوروم (Triticum turgidum L.) در مناطق معتدل ایران

شناسایی لاین هایی با پتانسیل عملکرد و سازگاری عمومی بالا در مناطقی که سطح زیر کشت قابل توجهی از گندم دوروم را دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به منظور تعیین میزان سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم دوروم، تعداد 18 لاین انتخابی از آزمایشات مقایسه عملکرد پیشرفته گندم دوروم در اقلیم معتدل کشور همراه با دو رقم شاهد (گندم دوروم دنا و گندم نان پارسی) در چهار ایستگاه اقلیم معتدل شامل؛ کرج، نیشابور، کرمانشاه و اصفهان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و طی دو سال زراعی متوالی (1392-93 و 94-1393)  کشت و مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای عملکرد دانه، داده ها مورد تجزیه واریانس مرکب قرارگرفت. با توجه به معنی دار شدن اثر اصلی ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در سال در مکان، به منظور بررسی دقیق تر اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و بررسی وضعیت ژنوتیپ ها از لحاظ پایداری عملکرد، تجزیه پایداری به روش های غیر پارامتری رتبه و انحراف معیار رتبه، تک متغیره ضریب تغییرات محیطی و چند متغیره AMMI انجام شد. براساس روش تک متغیره ضریب تغییرات محیطی، ژنوتیپ های 1، 2، 3، 4، 10 و 11 و بر اساس روش غیر پارامتری رتبه و انحراف معیار رتبه، ژنوتیپ های 2، 3، 4، 8 و14 اثر متقابل کمتری را با محیط نشان داده و بعنوان ژنوتیپ های پایدار شناخته شدند. با در نظر گرفتن عملکرد دانه در کنار پایداری عملکرد به روشAMMI ، ژنوتیپ های 2، 3، 4 و 8، در روش رتبه و انحراف معیار رتبه و همچنین ضریب تغییرات محیطی ژنوتیپ های 2، 3 و 4 انتخاب شدند. بنابراین ژنوتیپ های  2، 3 و 4 که براساس هر سه روش از عملکرد و پایداری عملکرد بیشتری برخوردار بودند، بعنوان ژنوتیپ های  برتر شناخته شدند و با توجه به اینکه ژنوتیپ شماره 2 شاهد گندم نان رقم پارسی بوده و قبلا بعنوان رقم معرفی شده است، دو ژنوتیپ 3 و 4 با میانگین عملکرد دانه بالا (به ترتیب8650 و 8699 کیلوگرم در هکتار) و کمترین اثر متقابل با محیط، به‏عنوان ژنوتیپ‏هایی با عملکرد و پایداری عملکرد بالا شناخته شدند. این دو ژنوتیپ پس از بررسی سایر خصوصیات زراعی و کیفی، در صورت احراز برتری نسبت به ارقام رایج منطقه در شرایط کشاورزان، بعنوان رقم جدید برای مناطق معتدل کشور معرفی خواهند شد.