اثر پوشش های جنگلی، مرتعی و زراعی بر مشخصه های میکروبی و فعالیت های آنزیمی خاک

تخریب رویشگاه های جنگلی و تغییر کاربری اراضی از جمله عوامل موثر بر تغییرپذیری مشخصه های خاک به شمار می-روند. مشخصه های میکروبی و فعالیت های آنزیمی، به عنوان شاخص های سلامت خاک، پویاترین و حساس ترین مشخصه های خاک محسوب می شوند که نقش مهمی در چرخه عناصر غذایی، حاصل خیزی درازمدت و جریان انرژی در خاک دارند. این مشخصه ها اطلاعات مفید و کاملی در مورد چرخه بیوژئوشیمیایی عناصر نشان می دهند، زیرا نسبت به تغییرات در محیط خاک به سرعت واکنش نشان داده و اطلاعات جامعی در خصوص وضعیت فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ارائه می دهند.

با هدف مطالعه و ارزیابی اثر پوشش های جنگلی، مرتعی و زراعی بر مشخصه های میکروبی و فعالیت های آنزیمی خاک، رویشگاه ییلاقی کدیر از توابع بخش کجور در جنوب شرقی شهرستان نوشهر مورد توجه قرار گرفت. در پژوهش پیش رو چهار نوع پوشش گیاهی شامل جنگل لور- اوری (Carpinus orientalis - Quercus macrocarpa)، اراضی مرتعی با پوشش غالب و قرق Astragalus balearicus - Teucrium subspinosum، اراضی مرتعی با پوشش غالب و قرق Stachys byzantinaو اراضی دیم زار گندم (Triticum aestivum) انتخاب شد. پس از بازدید و شناسایی مناطق، در هر یک از کاربری های مورد مطالعه سه ترانسکت (به فاصله 50 متر از همدیگر) به طول 200 متر پیاده و نمونه های خاک در یک سطح 25 سانتی متر × 25 سانتی متر تا عمق 15 سانتی متری در ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت برداشت شدند. در مجموع 9 نمونه خاک از هر کاربری جهت آنالیز مشخصه های فیزیکوشیمیایی، زیستی، میکروبی و فعالیت های آنزیمی به آزمایشگاه انتقال داده شد.

نتایج تجزیه واریانس حاکی از آنست که بیشترین مقادیر مشخصه های پایداری خاکدانه، محتوی رس، رطوبت، کربن آلی، نیتروژن کل، کربن آلی ذره ای، نیتروژن آلی محلول، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم قابل جذب، زیتوده ریزریشه، نیترات و معدنی شدن نیتروژن خاک و کمترین مقادیر مشخصه های جرم مخصوص ظاهری و نسبت کربن به نیتروژن خاک به رویشگاه جنگلی اختصاص داشته است. بیشترین مقدار محتوی شن و کمترین مقادیر مشخصه های سیلت و کربن آلی محلول در کاربری زراعی مشاهده شد. مشخصه های pH، هدایت الکتریکی، نیتروژن آلی ذره ای و آمونیوم تفاوت های آماری معنی داری را در بین کاربری های مورد مطالعه نشان ندادند. بیشترین مقادیر مشخصه های تنفس پایه، تنفس برانگیخته، زیتوده میکروبی کربن، زیتوده میکروبی نیتروژن، زیتوده میکروبی فسفر، اوره آز، اسید فسفاتاز، آریل سولفاتاز و اینورتاز در رویشگاه جنگلی مشاهده شد در حالی که شاخص های میکروبی مورد مطالعه (ضریب متابولیکی، سهم میکروبی و شاخص قابلیت دسترسی به کربن) تفاوت های آماری معنی داری را در بین کاربری ها نشان نداده اند. تحلیل مولفه های اصلی (PCA) نیز حاکی از وجود فعالیت های میکروبی، آنزیمی، زیستی و حاصل خیزی بیشتر خاک در رویشگاه جنگلی بوده و موقعیت مکانی کاملا متفاوتی را نشان می دهد.

به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که مشخصه های مختلف خاک تحت رویشگاه جنگلی از وضعیت بهتری نسبت به سایر رویشگاه های مورد مطالعه برخوردار می باشند، در حالی که تخریب جنگل و تغییر کاربری اراضی با افت شاخص های کیفیت مواد آلی و خاک باعث کاهش فعالیت های فعالیت های میکروبی و بیوشیمی خاک می شود.