ناکارآمدی سرشماری عمومی سال 1335ش در احصاء بیکاری؛ نمونه ای از نسبت آمارهای اقتصادی با امر واقع تاریخی

از سال 1335ش تاکنون، سرشماری های ادواری عمومی نفوس جمعیت کشور، اصلی ترین منبع رسمی است که در آن آمار بیکاران کشور احصاء می شود. براساس نتایج سرشماری 1335ش، جامعه ایران در آن زمان در وضعیت اشتغال کامل قرارداشت. این در حالی بود که در دهه های 1320 و 1330ش، از سویی سرمایه گذاری های عمرانی به بخش های غیرمولد یا دیربازده سوق یافته بود و از سوی دیگر، جمعیت روستایی که اکثریت جمعیت آن زمان کشور را تشکیل می داد، از منابع و امکانات تولیدی روستاها پیشی گرفته بود؛ ازاین رو، بخش زیادی از جمعیت فعال کشور به صورت آشکار و پنهان با مشکل بیکاری روبه رو بود؛ بنابراین، پرسش پژوهش حاضر این است که چرا سرشماری سال 1335ش از بازنمایی این بیکاری ناتوان بوده است؟ مدعای نوشته حاضر این است که دسته بندی و مقولاتی که برپایه آنها در این سرشماری به آمارگیری و احصاء بیکاران پرداخته شده است، موجب مخدوش شدن آمار بیکاری و پنهان شدن آن می شد؛ زیرا این دسته بندی و مقولات، برگرفته از تقسیم بندی نیروی کار برپایه کار مزدی بود، حال آنکه در جامعه آن زمان ، کار رعیتی بر دیگر اشکال کار غلبه داشت. براین اساس، نخست، چگونگی بازنمایی بیکاری در سرشماری یادشده شرح داده می شود و سپس، شیوه بهره برداری از زمین پیش از اصلاحات ارضی بررسی خواهد شد تا در آخر بتوان نشان داد که آمار بیکاری در سرشماری مذکور، به چه طریقی به شمارش نیامده و پنهان مانده بود.