نخستین یادگار دوران اسلامی کاشان؛ بررسی فرم، سازه و شیوه ساخت مناره مسجدجامع کاشان

آثار معماری به‎جامانده از گذشته را می‎توان از جوانب گوناگون و با رویکردهای مختلف، مطالعه کرد. فرم معماری، سازه و فنون ساخت، تزیینات و جزئیات بناها و سیر تحول و تطور آن‎ها از زمان شکل‎گیری تا امروز، موضوعاتی کلی است که می‎توان در بناهای گذشته بررسی کرد. علاوه بر بناها، برخی اجزا و عناصر معماری گذشته نیز به دلیل برخورداری از ویژگی‎های منحصربه‎فرد و جالب توجه، واجد ارزش هستند و می‎توانند موضوع بررسی باشند. در این مقاله، به طور ویژه به مناره مسجدجامع کاشان پرداخته می‎شود که اولین بنای تاریخ‎دار کاشان در دوره اسلامی به حساب می‎آید. پایداری این بنا پس از گذشت قرن‎ها و با وجود وقوع زمین‎لرزه‎های متعدد در کاشان، ضرورت بررسی و مستندنگاری آن را تبیین می‎کند. بنابراین هدف این پژوهش آن است که ضمن توجه به پیشینه تاریخی مناره و مستندنگاری دقیق اجزای مختلف آن، شیوه ساخت هریک از این اجزا و فرم سازه‎ای و جریان نیروها در مناره بررسی شود و سپس تحلیل لرزه‎ای صورت گیرد. برای رسیدن به این هدف، بخش مهمی از داده‎های پژوهش از راه حضور در مسجدجامع کاشان و پیمایش مناره و برداشت آن به دست آمده است؛ همچنین از منابع کتابخانه‎ای و شفاهی برای کنترل یافته‎های میدانی و دانستن سرگذشت مسجد استفاده شده است. راهبرد اصلی این پژوهش توصیفی تحلیلی است و آن بخش از نتایج پژوهش که به تحلیل لرزه‎ای مربوط است، حاصل تحلیل مناره با استفاده از نرم‎افزارSAP2000  است. نتیجه این پژوهش نشان می‎دهد در ساخت مناره مسجدجامع که به استناد کتیبه روی آن یک مناره سلجوقی است، تدابیری به ‎کار گرفته شده؛ از جمله فرم باریک‎شونده مناره، کاهش ضخامت اجزای آن با افزایش ارتفاع، کاهش صلبیت بنا، ایجاد فضاهای خالی با اجرای دو پلکان و کاربرد چوب در ساختمان آن. کاربست چنین تمهیدات معمارانه‎ای است که مناره را از آسیب جدی در طول قرن‎ها مصون داشته است.