عوامل تخریب و متروک شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون براساس یافته های باستان شناختی

یکی از آثار شاخص به جامانده در مجموعه ی آثار تاریخی بیستون، بنایی ست موسوم به «کاروانسرای ایلخانی» که برروی دیوارهای کاخ نیمه تمام ساسانی ساخته شده است؛ این بنا در دوره ی ایلخانی به کاروانسرا تبدیل و بعد از مدتی کوتاه به یک باره تخریب و متروک می گردد که از مسئله های بحث برانگیز حیات تاریخی آن است. در ادوار واپسین دوران اسلامی -بالاخص در دوره ی قاجار و پهلوی- ، ساخت وسازهایی برروی مخروبه های این کاروانسرا صورت گرفته که از این رهگذر به شالوده ی اصلی آن آسیب های فراوانی وارد شده و به نوعی عوامل شناسایی تخریب را دشوار کرده است. در چنین رهیافتی، ضرورت مطالعه بر روی عوامل و دلایل تخریب این بنای تاریخی، امری ضروری به نظر می رسد؛ بنابراین، هدف اصلی جستار حاضر، واکاوی چگونگی تخریب بنای مذکور است. این پژوهش سعی دارد با استفاده از روش تحقیق تاریخی-تحلیلی برپایه ی شواهد و متون تاریخی، به واسطه ی توصیفات ارائه شده توسط مورخان از زلزله های تاریخی، ضمن مطالعه ی دقیق ساختار معماری بنای ایلخانی بیستون که در پس چندین فصل کاوش باستان شناختی آلمانی و ایرانی انجام شده، حیات تاریخی آن را مورد بحث و تحلیل قرار دهد؛ حال این پرسش مطرح است: چه عاملی مسبب تخریب و متروک شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون بوده است؟ براساس شواهد باستان شناختی در نوع ریزش سقف و اجساد مدفون شده در زیر آوار ، فرض بر این است که کاروانسرای ایلخانی بیستون با وقوع زلزله تخریب و متروک شده است. این فرضیه براساس قرارگیری بیستون در جوار مجموعه گسل های پرخطر زاگرس مرکزی و زلزله خیز بودن بخش های بزرگی از آن، که در طول تاریخ باعث خرابی بسیاری از بناها شده، قابل اثبات است؛ همچنین برخی متون تاریخی نیز، به این موضوع اشاراتی داشته اند. برآیند پژوهش، حاکی از آن ست که در طول تاریخ به واسطه ی زلزله های متعدد، نواحی مختلفی از کرمانشاه و بناهای متعددی -مانند: معبد آناهیتای کنگاور، و ازجمله کاروانسرای ایلخانی بیستون- تخریب و الگوی معماری آن ها تغییر شکل داده؛ به گونه ای که در این میان، حتی گاهی جمعیت آن نیز نوسان داشته است.