بررسی تاریخی و باستان شناختی قلعه کهنه ی کرمانشاه

شهر کرمانشاه یکی از مراکز جمعیتی غرب ایران است، این شهر در حاشیه ی مرزهای طبیعی فلات ایران و بر روی یکی از بزرگ ترین دشت های زاگرس مرکزی شکل گرفته و از دوره ی پارینه سنگی تا به امروز مورد توجه جوامع انسانی بوده است. موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در مرزهای طبیعی و سیاسی سبب اهمیت نظامی منطقه شده است. این موضوع از عصر صفوی و در پی چالش های ایران و عثمانی، افزایش و با تثبیت مرزهای غربی، تا امروز ادامه یافته است. مدارک تاریخی نشان می دهد که در عصر افشاریه قلعه ی وسیعی در این منطقه تاسیس و کرمانشاه به یکی از مراکز نظامی نادرشاه تبدیل شد. این قلعه که پس از شکل گیری شهر جدید در اواخر زندیه و توسعه ی آن در عصر قاجار، با نام «قلعه کهنه» از آن یاد می شود، در دشت ساخته شده و از نقشه ی موسوم به «ستاره ای» در طراحی و ساخت آن استفاده شده است؛ این نقشه با نمونه های اروپایی قابل مقایسه است. قلعه کهنه در زمان تشکیل حکومت زندیه تخریب شده و پس از آن، درپی تغییرات بستر رودخانه ی قره سو و گسترش فضای شهری کاملا از بین رفته است. مساله ی اصلی این نوشتار بررسی این اثر با تکیه بر مدارک و شواهد موجود است. این بررسی برای دستیابی به ویژگی های معماری نظامی در دوره ی افشاریه انجام شده و ضرورت آن با توجه به اطلاعات محدودی که از این دوره دراختیار داریم، مشخص می شود. بر این اساس پرسش هایی پیرامون علل ساخت قلعه از سوی نادرشاه؛ ساختار معماری به ویژه نقشه ی آن و کارکرد تسلیحاتی و مسکونی قلعه مطرح می شود و فرضیاتی مبتنی بر کارکرد تسلیحاتی قلعه و تداوم ظهور عناصر معماری غربی از عصر صفوی به بعد ارائه می گردد. این پژوهش به روش توصیفی-تاریخی تحلیلی انجام شده است و ضمن مطالعه ی متون و مدارک عصر افشاریه و زندیه، تصاویر هوایی و داده های حاصل از کشفیات اتفاقی را مورد بررسی قرار می دهد.