ارتباط الگوی سیمای سرزمین و رسوب در برخی از زیرحوزه های آبخیز استان گلستان

سیمای سرزمین، یکی از عوامل موثر بر فرایندهای هیدرولوژی آبخیز می باشد. تغییر ساختار و توزیع مکانی کاربری های اراضی مختلف، نقش مهمی در تولید رواناب و رسوب در سطح آبخیز دارد. تعیین ارتباط بین الگوهای چشم انداز آبخیز و فرایندهای هیدرولوژی می تواند در تعیین مقدار فرسایش خاک و رسوب آبخیز مورد استفاده قرار گیرد. از این رو، با توجه به مشکلات موجود در اندازه گیری رسوب، برآورد آن با استفاده از ویژگی های سیمای سرزمین و الگوی کاربری زمین جایگزین مناسبی برای روش های معمول برآورد رسوب می باشد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، تعیین ارتباط رسوب آبخیز با سنجه های سیمای سرزمین در زیرحوضه های منتخب استان گلستان است. بدین منظور، داده های دبی و رسوب معلق برای ایستگاه های هیدرومتری استان از منابع مربوطه اخذ و بر اساس خصوصیات آبخیز و کیفیت و کمیت داده ها، زیرحوضه های مناسب این پژوهش انتخاب شد. سپس، با استفاده از نقشه کاربری اراضی استان، 15 سنجه سیمای سرزمین مرتبط با رسوب برای کاربری های مختلف تعیین شدند. به منظور تعیین ارتباط بین رسوب آبخیز با سنجه های سیمای سرزمین، از رگرسیون کمینه مربعات جزئی استفاده شد که ترکیب روش های تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی و رگرسیون چندگانه است. نتایج پژوهش نشان داد که بین رسوب آبخیز با الگوهای پوشش زمین ارتباط زیادی وجود دارد. از میان 15 سنجه سیمای سرزمین، شاخص بزرگ ترین لکه (LPI)، میانگین فاصله نزدیک ترین همسایه (ENN-MN) و میانگین نسبت محیط به مساحت (PARA-MN) به ترتیب با مقادیر اهمیت متغیر در پیش بینی (VIP) 1.296، 1.184 و 1.747 و ضرایب رگرسیونی 0.014-، 0.039- و 0.002- به عنوان سنجه های اصلی در کاهش میزان رسوب آبخیز تعیین شدند و سنجه های شاخص شکل سیمای سرزمین (LSI) و میانگین اندازه لکه (AREA-MN) با مقادیر VIP ،0.80 و 0.84 و ضرایب رگرسیونی 0.020 و 0.017 به عنوان سنجه های موثر در افزایش رسوب آبخیز های مطالعاتی شناخته شدند که 71 درصد از تغییرات رسوب را در زیرحوضه ها تبیین می کنند. نتایج پژوهش حاضر، توانایی برآورد رسوب با استفاده از ویژگی های سیمای سرزمین و کارایی رگرسیون کمینه مربعات جزئی را در تعیین مدل های کمی رسوب تایید می کند.