ارزیابی دسترسی به دادگستری در نظام دادرسی مدنی ایران

دسترسی به دادگستری و عدالت را باید یکی از اصول بنیادین در دادرسی مدنی برشمرد. این اصل را می توان به اعتبار دسترسی عینی و دسترسی کیفی به دادگستری تحلیل کرد. منظور از دسترسی عینی، تخصیص صحیح امکانات و منابع از طریق نظام توزیع صلاحیت ها، توسعه نظام مند فضاهای فیزیکی و جز آن به منظور کارامدی ساختار قضایی است. مراد از دسترسی کیفی، دادرسی منصفانه در مدت زمان معقول و متعارف و بدون تاخیر ناروا، با هزینه متعارف و در نهایت دستیابی به جبران متناسب و قابل اجرا بودن نتیجه حاصله است. به عبارت دیگر، درصورتی که دستیابی به دادگستری ارزان و کیفیت آیین دادرسی و نتیجه آن در سطح بالایی باشد، می توان گفت که آن دادگستری در دسترس تر است. حال اینکه چگونه می توان دادگستری در دسترس را از غیرقابل دسترس تشخیص داد، از کاربران واقعی دادگستری سوال می شود تا تجارب و ارزیابی آنها از هزینه ها و کیفیت بررسی شود. بنابراین، تاکید پژوهش بر رویکرد کاربرمحور بوده و یافته ها براساس مصاحبه با کاربران واقعی دادگستری ارائه شده است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات علاوه بر کتابخانه ای و اسنادی، مراجعه به جامعه آماری به وسیله پرسشنامه است. نتایج حاصل از گردآوری داده ها حاکی از آن است که کیفیت آیین دادرسی و کیفیت نتیجه دادرسی از دید کاربران در حد مطلوب است، ولی هزینه های دادخواهی (اعم از هزینه مالی، هزینه فرصت و هزینه نامشهود) بالاتر از میانگین و نامطلوب است. کاهش مدت زمان رسیدگی و ارائه احکامی با کیفیت بالا و هزینه متعارف برای مردم از راه های تضمین اصل دسترسی به دادگستری در نظام دادرسی مدنی ایران است.