بررسی اسنادی میزان پایبندی دولت شوروی به فصل پنجم معاهده مرزی با ایران (پیمان اتحاد سه گانه)

هجوم قوای اشغالگر روس و انگلیس به ایران، در شهریور 1320/ اوت 1941، موجب پریشانی اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران شد. ایران باوجود اعلام بی طرفی در جنگ جهانی دوم، باز هم همانند گذشته تاریخی خود، مورد بی مهری و ظلم واقع شد. در بازه زمانی مورد نظر، محمدعلی فروغی عنوان نخست وزیری ایران را بر عهده داشت. وی با در نظر گرفتن این امر که سیاست بی طرفی رضاشاه با شکست روبه رو شده و ناگزیر بایستی با نیروهای متفقین همکاری نمود، به انعقاد موافقت نامه ای با این دول، همت گماشت. مسئله اختلافات مرزی بین ایران و شوروی در دوره پهلوی دوم، از سال 1320 ش، به طورجدی مورد توجه قرار گرفت و در 9 بهمن همین سال، نخستین موافقت نامه مرزی تحت عنوان «پیمان اتحاد سه گانه» به امضا رسید. بر اساس فصل پنجم این معاهده، دولت شوروی متعهد شد تا نیروهای نظامی اش را که به واسطه جنگ جهانی دوم در ایران حضور داشتند، در موعد مقرر، از خاک ایران خارج نماید. پژوهش حاضر با استفاده از روش مطالعات کتابخانه ای و تکیه بر منابع معتبر آرشیوی و اسناد، بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که دولت شوروی به چه میزان به تعهدات خود در فصل پنجم این معاهده، در قبال ایران پایبند بوده است. یافته های پژوهش بیان گر آن است که دولت شوروی در پایبندی به تعهدات خود در قبال ایران تعلل ورزیده و به بهانه های گوناگون از عمل به آن ها خودداری کرده است.